भाग १ वरून पुढे
तो जागा झाला आणि तोच पंखा वर भिरभिरत होता.
उठून तो बाहेर आला. तिनं यांत्रिकपणे त्याला चहा दिला. आई टेबलवर चिंताक्रांत मुद्रेनं बसली होती.
तो काही न सुचून तिच्या शेजारी बसला.
“काय झालंय तुला?” आई कातर आवाजात म्हणाली.
“हं?” त्याला काय बोलावं सुचेना.
“का असं वागतोयस. झालं ते झालं. आता कोण काय करू शकणार आहे?”
“अगं पण..”
“काय अगं पण? ह्या पोरीची अवस्था बघवत नाही माझ्याच्यानं. तिनं जास्त सोसलं ह्या सगळ्यात आणि तू असा वागतोयस जणू तुलाच त्रास झाला फक्त.”
तो मूकपणे तिच्याकडे पाहत होता.
“भोगलं तिनं. रडली, सावरली, तुला त्रास होऊ नये म्हणून आणि तू असा वागू लागलास? तिनं काय करावं? कुणाकडे पाहावं?”
त्यानं बायकोच्या चेहऱ्याकडे पाहिलं. तो अनोळखी तरी ओळखीचा वाटणारा चेहरा. पण ती वेदना ओळखीची. चांगलीच ओळखीची.
“ही मला खोटं सांगून डॉक्टरांकडे घेऊन गेली.” तो एकदमच बोलून गेला.
“काय?” बायकोच्या चेहऱ्यावर अविश्वास होता.
“मी त्या डॉक्टरांचं नाव गुगल केलं तिथेच. ते मॅटर्निटी सायकोलॉजिस्ट नाहीत. ग्रिफ स्पेशालिस्ट आहेत.” आणि एकदम त्याला साक्षात्कार झाला. ह्या त्याच डॉक्टर आहेत. तेच. बरोबर तेच.
“मग काय करणार होते मी? काय पर्याय ठेवलास तू माझ्यापुढे? हे तुझं असं वागणं. अलिप्त राहणं. असून नसल्यासारखं. मी असून नसल्यासारखी मला वागणूक देतोस.” तिच्या डोळ्यांतून पाणी येत होतं.
“म्हणून काय तू फसवणार मला?”
“तुझ्याशिवाय आता उरलंय कोण माझं?”
त्याला परत सर्व आठवू लागलं. महिन्याभरापूर्वी ते झालं होतं. तिनं त्यांच्या बाळाला जन्म दिला होता. मृत. आठ वर्षं प्रयत्न केल्यावर राहिलेला गर्भ. नऊ महिने पूर्ण झाले आणि आनंदाऐवजी अपरिमित दुःख पदरात आलं होतं. ती कळ त्या क्षणीही त्याच्या छातीत उठली.
पण हे सगळं स्वप्नात का? तो परत गोंधळला. हे खरं नाहीये. आपण स्वप्नात आहोत. बरोबर. स्वप्न.
“कसला विचार करतोयस? उत्तर तरी देणार आहेस का? की नेहमीप्रमाणेच टाळणार आहेस. मी इथे बसलेलीच नाहीये असं वागणार आहेस?”
पण स्वप्नातही हे असं का? इतकं दुःख, इतके क्लेश? आणि हे सगळे? उलट सुलट. अरूणा ऑफिसात का? ही इथे का? आई अशी का? मी असा का? इतके डिटेल्स का?
“बोल ना अरे काहीतरी. पुतळ्यासारखा का बसून आहेस. बोल ना. निचरा कर ना मनातल्या भावनांचा. हे दुःस्वप्नासारखं आहे, पण स्वप्न नाहीये रे. हे सत्य आहे आणि इथे लढण्यासाठी मला तुझी गरज आहे. मी एकटी कमी पडतेय रे.”
त्याच्या कानांवर तिची प्रत्येक किंकाळी पडत होती. तिचे रडून सुजलेले गाल. डोळ्यांवर सुकलेले अश्रू. हॉस्पिटल बेडच्या शेजारी अस्ताव्यस्त पडलेले तिचे ते लालभडक लकी सॅन्डल्स. हॉस्पिटलमधलं आणि घरातलं वातावरण. जणू एखादी चित्रफीत डोळ्यांसमोर झरझरत जावी. तो जागेवरून उठला आणि आत गेला.
तिला काहीच कळेना. तीही त्याच्या मागे गेली.
त्यानं बेडरूमच्या शेजारच्या स्टोररूमवरची कडी काढली. आत पाळणा, खेळणी अस्ताव्यस्त धूळ खात पडले होते. त्याला ते कुठून आणि कसे विकत घेतले ते प्रत्येक क्षण आठवले. त्या क्षणीचा अनुभव त्याला जाणवला. जणू तो ते सगळे क्षण परत जगत होता.
मग तो परत मागे वळला. ती हुंदका रोखून उभी होती. पुन्हा तेच हॉस्पिटल आणि घरातले आवाज आणि वास त्याच्या मेंदूत गर्दी करायला लागले.
स्वप्न आहे हे. स्वप्न आहे हे. तो स्वतःला समजावू लागला. ल्युसिड ड्रीम. सजग स्वप्नावस्था. खरेंनी घडवून आणलेली.
आणि त्याला अजून एक साक्षात्कार झाला. तिचा चेहरा त्यानं ओळखला. ती त्या डॉक्टरांची असिस्टंट डॉक्टर होती. पहिले डॉक्टर. सायकॉलॉजिस्ट.
----
तो खडबडून जागा झाला. अनोळखी जागी.
“कसं वाटतंय?” खरेंच्या आश्वासक आवाजानं तो भानावर आला.
मग त्याला सगळं आठवलं. तो कुठे होता, काय करत होता. खरेंनी त्याला पाणी प्यायला दिलं.
“मला पेन पेपर द्या खरे. किंवा लॅपटॉप. मला सगळं आठवतंय.”
“रिलॅक्स. तुम्ही विसरणार नाही आता काही. दॅट्स द ब्युटी ऑफ ल्युसिड ड्रीमिंग.”
तो खुर्चीत बसला. सुन्न होता.
“काय झालं?” खरे त्याच्या समोर बसत म्हणाले.
“प्रचंड वेदना आहे त्याच्या आयुष्यात.”
“कुणाच्या नसते?”
“नाही खरे. कदाचित तुम्ही नाही समजू शकणार.” तो शून्यात पाहत म्हणाला. “मीही चार महिन्यांपूर्वी माझं मूल गमावलंय. दोन वर्षांची माझी मुलगी. अचानक तापानं गेली. कुणालाही काही कळायच्या आत. आत्ता होती, मग क्षणार्धात नाही.”
खरेंच्या चेहऱ्यावरचे भाव बदलले.
“ती वेदना, खरे, असह्य असते. आपल्या शरीराचा अंश आपल्या अस्तित्वाचा अंश कुणीतरी ओरबाडून नेल्यासारखी जाणीव. त्यामुळे निर्माण झालेली कधीही भरून न निघणारी पोकळी.” तो बोलतच होता. “स्वप्नातही तेच आहे खरे. का असं?”
“अजूनही तुम्हाला वाटतंय की हे स्वप्न आहे?”
“मग?” तो प्रश्नार्थक मुद्रेनं म्हणाला. “इतकं साम्य? तीच वेदना, तेच दुःख, थोड्याशा फरकानं. तीच पात्रं. इकडची तिकडे.”
“बोला पुढे.”
“माझी बायको म्हणजे इथल्या सायकॉलॉजिस्टची असिस्टंट. आणि तिथे ती मला घेऊन गेली. योगायोग आहे हा? मी आणि माझी आई-Disjunctive Cognition. इथली बायको तिथे ऑफिसातली माझी विश्वासू कलिग. इथे मी कायम तिला सगळं सांगत आलोय. ती लग्नापूर्वी माझी बेस्ट फ्रेंड होती आणि आजही आहे.”
“इथे येता हे सांगितलंय तुम्ही तिला?”
तो गप्प बसला.
“आपण सगळं समजून घेतल्याशिवाय निष्कर्ष काढणं योग्य होणार नाही एव्हढंच म्हणायचंय मला. डोन्ट गेट ऑफेंडेड.” खरे शांतपणे म्हणाले. “त्याचं घर. त्याची माणसं. त्याचे इमेल्स, फोटो, आठवणी सगळं ऑथेंटिक वाटतं?”
“होय. एकदम. जणू मला सगळं माहित आहे. असं वाटतं की सगळं माझ्या मेंदूत कुठेतरी भरून ठेवलंय आणि एक एक करून त्या मेमरीज बाहेर येतात.”
“असं इथेही वाटतं?”
“नाही. इथे अजिबात काहीही आठवत नाही. हे सगळं फक्त ल्युसिड ड्रीम मध्येच.”
“ओके.” खरे नोट करत होते. “आणि काही लक्षात आलेल्या आणि अशक्य अशा गोष्टी?”
“Illusory Dreaming?”
“मायावी स्वप्नावस्था. अशक्य, अतर्क्य गोष्टी.”
तो थोडा विचारात पडला, “मी स्वतःच, स्वतःला दिसणं.”, त्याला एकदम आठवलं.
“विस्तारानं सांगा.”
“स्वप्नातला मी, एसटीनं पुण्याला जात असताना, पलिकडच्या रांगेत माझी गाडी मुंबईकडे जाताना दिसली होती.”
“तुमची गाडी?”
“हो. आणि गाडीत मीच होतो.”
“म्हणजे स्वप्नातले तुम्ही?”
“नाही. हा मी. इथला मी.”
“ओह. आणि गाडीचा नंबर, मॉडेल सगळं तेच?”
"होय."
“ओके.”
“पण एक गोष्ट. स्वप्नातल्या मी नं जेव्हा तो गाडीचा नंबर शोधून काढायचा प्रयत्न केला तेव्हा एक विचित्र गोष्ट लक्षात आली.”
“ती गाडी अस्तित्वात नव्हती. म्हणजे, तो नंबरच कुठल्याही RTO नं इश्यू केलेला नव्हता.”
“ओके. पण मग, इश्यू केला नव्हता असं कसं?”
“त्याला वेबसाईटवर कळलं की ह्या नंबरचं RTO देखील अजून उघडलं नाहीये.”
खरे जागेवरून उठले आणि त्यांनी व्हाईटबोर्ड समोर ओढला. “आय थिंक आय नो व्हॉट इज हॅपनिंग.”
“काय?”
त्यांनी दोन रंगांच्या दोन रेषा काढल्या.
“आय थिंक यू आर जंपिंग टाईमलाईन्स.”
“म्हणजे?”
“अनेक जागृतावस्था तर माझ्या मते सिद्ध झाल्यातच जमा आहे, पण तुम्ही त्यातून सामायिक अवस्थेकडे पोचलात. फक्त वर्तमानात नाही. एक भूतकाळात आणि एक आत्ता.” डॉक्टर दोन्ही रेषांना जोडणारी रेष काढत म्हणाले.
“काय?”
“एक हा तुम्ही. वर्तमानकाळातला आणि एक हा तुम्ही भूतकाळातला.”
“स्पेस टाईम कंटिन्यूअम. लिनिऍरिटी ऑफ टाईम. एकसलग कालावकाशाचा सिद्धांत आणि कालाची रेषीयता. सगळं काही जुळून येतंय इथे. कालाची रेषीयता आपल्या आकलनशक्तीच्या मर्यादेचा परिणाम आहे हे पुन्हा सिद्ध होईल. माणसं इकडची तिकडे होऊ शकतात. सर्वांचेच वेगवेगळे पुनर्जन्म. कधी बायको, कधी कलिग, कधी डॉक्टर.” खरेंच्या चेहऱ्यावर तेज पसरलं.
“पण मग त्यानं मला कसं पाहिलं.”
“तेच एक खटकतंय मला. ही कालावाकाशाची खिडकी उघडली कशी. आणि हे दोन वेगळ्या माणसांचं कनेक्शन आहे की तुमच्याच भूतकाळाशी तुमचं? पुनर्जन्माशी. तुम्ही सर्च केलंत तुमच्या स्वप्नातल्या ओळखीसाठी?”
“हो. पण असा माणूस अस्तित्वातच नाही. कधीही नव्हता.”
“ओह्ह.” खरे वहीत नोंद करत म्हणाले. “लेट्स डू वन थिंग. तुम्ही परत एकदा तिथे जा. अजून काही क्ल्यूज मिळतात का ते पहा. तुमचं खरं नाव तिथे सर्च करा.”
“खरे. मला अजूनही वाटतंय हे स्वप्न आहे सर्व. तुम्ही उगाच तुमच्या थियरीज जोडण्यासाठी ठिगळं लावताय. अशक्य आहे हे सर्व.”
“लेट्स प्रूव्ह अदरवाईज.”
----
“इट्स बियॉंड रिकव्हरी मॅडम.” डॉक्टर तिच्याशी बोलत होत्या.
“तो व्हिलचेअरवर शून्य नजरेनं बसला होता.”
तिनं त्याच्याकडे पाणावलेल्या डोळ्यांनी पाहिलं. चालत ती त्याच्याजवळ आली.
“का असं करतोयस? व्हाय आर यू गिव्हिंग अप? माझ्यासाठी नाही तर आईंसाठी बाहेर ये ह्यातून. काय घेतलंयस हे डोक्यात?” ती काय बोलतेय ते त्याला कळत होतं. पण त्याच्या मेंदूमध्ये काहीच करावं असं वाटत नव्हतं.
“आईंनी अन्नपाणी सोडलंय तुझ्या ह्या अशा अवस्थेमुळं. बाळ माझंही गेलंच ना. मी कुणाचा आधार घेऊ? तू अशी हाय खाल्लीस. सगळी लढाई मीच लढायची का?” तिची आर्जवं त्याचं काळीज हलवत होती पण त्याला काहीच करता येत नव्हतं. जणू तो त्या शरीरात ट्रॅप्ड होता. की फायनली त्या शरीरातल्या खऱ्या त्यानं कंट्रोल परत घेतला होता.
डॉक्टर तिच्याजवळ आल्या. “तुम्ही म्हणाला होतात ना की हे असेच अनरिस्पॉन्सिव्ह झाले होते तुमच्या डिलिव्हरीनंतर?”
“हो. ३-४ दिवस नर्व्हस ब्रेकडाऊन झाला होता. मग अचानकच एक दिवस तो परत बोलू-चालू लागला. पण अनोळखी असल्यासारखा. परत कालपासून हे असं.” तिनं परत हुंदका आवरला.
“आम्ही त्यांचे ब्रेन स्कॅन्स घेतलेत. ऍक्टिव्हीटी जवळपास बंद आहे. त्यांची जगण्याची इच्छा संपली आहे.”
“मग काय करू मी डॉक्टर? मीही त्याच्यासारखीच गिव्ह अप करू? सोडून देऊ आशा? त्याच्या आईचं काय? तिचीही जवाबदारी माझीच? माझं कुणी नाही डॉक्टर. असं कसं सोडून देऊ मी ह्याला?”
“तुम्ही काहीही केलंत तरी काही फरक पडणार नाहीये मॅडम. मी तुम्हाला सगळे रिपोर्ट्स दाखवलेत. तुम्ही क्वालिफाईड आहात. तुम्हालाही कळतंय आम्ही काय करतोय ते. इलेक्ट्रोशॉक थेरपी हा शेवटचा पर्याय आम्ही चाचपून पाहतो. इलेक्ट्रिक इम्पल्सेसनी मेंदू जागृत झाला तर ठीक. नाहीतर ह्यांना इथेच ऍडमिट करून ठेवणं हा एक पर्याय आहे.”
तिचं सगळं अवसान गळून पडलं. ती मटकन खाली बसली आणि त्याच्या मांडीत डोकं ठेवून रडू लागली. डॉक्टर समजून घेऊन तिथेच बाजूला उभ्या राहिल्या. तिचा भर ओसरल्यावर ती उठून उभी राहिली आणि डोळे पुसून तिनं एकदा त्याच्या डोळ्यांत पाहिलं.
त्याच्या डोळ्यांत ओळख नव्हती. वेदना नव्हती. काहीच नव्हतं.
तिनं मान डोलावली. डॉक्टरांनी इशारा केला आणि नर्सनं त्याची व्हिलचेअर फिरवली.
----
तो परत उठून बसला. त्याला दरदरून घाम फुटला होता.
“तो मी नाहीये खरे. ते स्वप्न नाही. तो खराखुरा माणूस आहे. तो तिथे त्याच्या मेंदूत आहे. त्यानं जगण्याची इच्छा गमावलीय. त्याचं आणि त्याच्या बायकोचं आयुष्य उद्ध्वस्त होतंय खरे. प्लीज. प्लीज काहीतरी करा.”
“रिलॅक्स. शांत व्हा. काय पाहिलंत तुम्ही.”
“मी तिकडे अस्तित्वात नाही. माझं नाव तिथे नाही. पण आज मला पहिल्यांदा जाणवलं की त्या मेंदूत, माझ्याशिवाय कुणीतरी आहे. तो असहाय आहे, दुःखात आहे.”
“अजून काय पाहिलंत?”
“ती. तिचं खरंच त्याच्यावर प्रेम आहे. ती खरंच एक व्यक्ती आहे. हे स्वप्न नाहीये. त्या लोकांना मदतीची गरज आहे.”
“आपल्याला काही करता येईल जेव्हा आपल्याला हे नक्की का घडतंय ते कळेल.”
“त्यानं काय फरक पडतो. मला परत पाठवा खरे. मी त्याला समजावतो.”
“काय समजवाल? त्याला हे कळतंय का? तुमचं कनेक्शन काय आहे.”
“दुःखाचं कनेक्शन आहे खरे. त्याचं दुःख मला कळतंय.”
“ओह्ह.” खरे एकदम उठून उभे राहिले. “दॅट्स इट.”
“काय?”
“दुःख. पेन. वेदना. दॅट्स द कनेक्शन.” खरेंच्या चेहऱ्यावर परत तेज पसरलं.
“प्लीज एक्सप्लेन खरे.”
खरेंनी परत व्हाईटबोर्ड समोर ओढला.
“यू आर ट्रॅव्हलिंग टू ऍन आल्टर्नेट रिऍलिटी, पॅरॅलल युनिव्हर्स. समांतर विश्व.”
“काहीही.” त्याचा संयम सुटला.
“ऐकून घ्या.” खरेंनी त्या दोन रेषांमध्ये एक तुटक रेषा काढली. “माझी सर्वांत महत्वाची थियरी आहे की वेदना ही सर्वांत आदिम भावना आहे. मनुष्यजन्म म्हणजेच एक वेदना आहे. सगळ्या भावना वेदनेची रूपं आहेत. आनंद, काम, क्रोध, मद, लोभ, मोह, मत्सर. सर्वकाही. वेदना कमी जास्त झाली, साकळली, तिचं कुणामुळे तयार झालेलं वेगवेगळं रूप म्हणजेच ह्या सर्व भावना. वेदना हे शाश्वत सत्य. बाकी सर्व आकलन. हीच आदिम भावना शाश्वत असल्यानं तिला काळ, काम, वेग, प्रकाशाचा वेग, एकसलग कालावकाश वगैरेंचे नियम लागू होत नाहीत. ही भावना पराकोटीला पोचली तर दोन विश्वांतला पडदा भेदू शकते.
आता दोन विश्व म्हणजे काय ते सांगतो.”
“मल्टिव्हर्स ना.”
“एक्झॅक्टली. दोन नाही, अनेक विश्वं. आपलीच अनेक रूपं.” खरेंनी त्या दोन रेषांच्या अलीकडे नदीच्या त्रिभुज प्रदेशासारखं जाळं रेखाटलं. “अगणित पर्यायांपैकी एक पर्याय आपण रोज अनेकदा निवडतो. आपली प्रत्येक निवड एक नवं विश्व असू शकते. म्हणून मग थोडे वेगळे दिसणारे आपण, आई, वेगळीच बायको, वेगळेच डॉक्टर, वेगळीच कलिग. धीस एक्स्प्लेन्स एव्हरीथिंग. शेवटी तुम्ही जम्प करताय ह्या त्या दोन रेषा. हे तुम्ही इथले आणि हे तिथले. तुम्ही ह्या असंख्य रेषांपैकी कुठेही जाऊ शकला असतात, पण इथे गेलात. कारण तुमच्या वेदनांच्या तीव्रतेनं सारखी पातळी गाठली.”
“पण मग त्यानं मला कसं पाहिलं.”
खरे विचारात पडले, “त्याच्या वेदनेची तीव्रता त्यावेळी फार वाढली असेल. ज्यामुळे त्या क्षणाला दोन विश्वांमधला पडदा थोडासा हलला. त्या क्षणाला तुम्ही त्याच्यासोबत जागृतावस्था शेअर करत होतात. म्हणून हे आपल्याला कळलं. तुम्हाला तो आणि त्याच्या जगात तुमचं काहीच अस्तित्व नाही ह्याचं कारणही तेच.”
“पण तो मीच कशावरून? आम्ही वेगवेगळी माणसंही असू शकतो.”
“नीट आठवा. तुमच्या चेहऱ्यांमध्ये फार वेगळेपण नसेल.”
“तुम्ही थियरी सिद्ध करायला पुरावे निर्माण करताय खरे.”
“नाही.” खरे ठामपणे म्हणाले. “हा सिद्धांत सिद्ध होतोय. ऐतिहासिक आहे हे. तुमची आई हा कॉमन फॅक्टर त्यामुळेच आहे. ती वेगळी दिसूनही तुम्हाला वाटत राहिलं की ही तुमचीच आई आहे. तुम्हाला कधीही डाऊट नव्हता.”
“पण मग, मला कधी दुसरी बाजू का दिसली नाही?”
“तुमची वेदना त्या पातळीपर्यंत कधी पोचली नसेल.”
“खरे. आपल्याला त्याला वाचवायला हवं.”
“हं.” खरे विचार करत म्हणाले. “तुम्ही आणि तो एकच असाल तर हे शक्य आहे. तुमचं कनेक्शन. तुमचं समदुःख. तुम्ही इथे बाहेर पडताय त्या दुःखातून, तिथे तो ही बाहेर पडू शकतो.” खरेंच्या आवाजात एक कंप आला होता.
तो लगेच उठून आरामखुर्चीत बसला. खरेंनी इंजेक्शन भरून घेतलं. तो झोपला आणि खरे थकून गेल्यासारखे त्यांच्या टेबलपाशी आले. त्यांनी टेबलवरच्या फोटोंकडे डोळे भरून पाहिलं. अचानक त्यांचं लक्ष टेबलवरच्या त्याच्या कारच्या चावीकडे गेलं. त्यावर गाडीचा नंबर लिहिला होता.
----
खरे डायरीची पानं उलटत होते. सुंदर अक्षरात काही काही कविता लिहिलेल्या होत्या. खरेंना त्या तोंडपाठ होत्या पण तरी नजर अक्षरांवरून फिरत होती.
'क्षण एक गहिवरला
पानातून ओघळला
मृत्तिकेत विरघळला
पण स्वतःतच हरवला
ना अंकुर ना मुळांत रमला
परि तो खोल खोल पाझरला
कातळास त्याची सलगी
शिरून त्याच्या पोटी
युगायुगांच्या प्रतिक्षेत तो स्थलकालच विस्मरला'
डोळे पाणावत होते. अक्षरं धूसर होत होती. मन भरभर मागे जात होतं.
तीन वर्षांपूर्वीची ती सकाळ. खरे, त्यांचा मुलगा आणि बायको पुण्याहून मुंबईकडे निघाले होते. रस्ता हाताखालचा, वळणं सवयीची पण तरी पलिकडच्या बाजूनं उलटून आलेला ट्रक घात करून गेला होता.
दैवाच्या फटकाऱ्यानं खरेंना फक्त खरचटलं पण बायको आणि मुलगा गंभीर होते.
हॉस्पिटलच्या त्यांच्या बेडवरून उठून ते त्यांच्या बायकोमुलापाशी गेले होते. डॉक्टर त्यांना काहीतरी सांगत होत्या पण खरेंच्या कानावर काहीच पडत नव्हतं. त्यांच्या डोक्यात ऍक्सिडेंटचा क्षण सारखा घडत होता आणि आपण काय वेगळं केलं असतं तर हे टळलं असतं असा विचार करण्यात मेंदूचा एक भाग व्यग्र होता आणि दुसरा भाग अत्यवस्थ पडलेल्या आपल्या कुटुंबाकडे हतबल, हताश नजरेनं पाहत होता. त्यांची अवस्था पाहून काय होणार हे त्यांना कळलंच होतं, आणि म्हणूनच कदाचित ते डॉक्टरच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करत होते.
"... आपल्याला त्यांचा व्हेंटिलेटर काढावा लागेल कदाचित." डॉक्टरांच्या ह्या वाक्यानं ते एकदम भानावर आले आणि डॉक्टरांकडे पाहू लागले.
"दे आर बोथ ब्रेन डेड. आय ऍम रियली सॉरी." डॉक्टर जमेल तितक्या सहानुभूतिपूर्वक बोलल्या. त्यांच्या आवाजात खरी अनुकंपा जाणवत होती.
त्यांना एकदम पायातलं त्राण गेल्यासारखं झालं आणि ते डॉक्टरांच्या पायाशीच कोसळले. शुद्ध हरपण्यापूर्वी त्यांच्या डोळ्यांमध्ये झालेली शेवटची नोंद डॉक्टरांच्या लालभडक सॅन्डल्सची होती.
----
व्हीलचेअर ढकलणाऱ्या नर्सला एकदम काहीतरी हालचाल जाणवली. तिनं आश्चर्यानं थांबून पुढे जाऊन त्याच्याकडे पाहिलं. तो सावरून सरळ बसला होता. त्याच्या डोळ्यांत चमक होती. नर्सनं धावत डॉक्टरांना बोलावलं.
"नक्की काय वाटतंय तुम्हाला?" डॉक्टर विचारत होत्या. त्यांच्यासमोर तो थकलेला, दमलेला बसला होता. त्याच्याशेजारी ती. ती सुद्धा थकलेली, दमलेली पण नवी उमेद सापडलेली.
"काही कळत नाही डॉक्टर, पण मला सगळं पूर्ववत करावंसं वाटतंय. हे गेले काही दिवस, महिने सगळे रिसेट व्हावेत असं वाटतंय." तो एक एक शब्द मोठ्या कष्टानं उच्चारत होता.
डॉक्टर काहीतरी नोट करत होत्या.
"ठीक आहे, तुम्ही आता घरी गेलात तरी चालेल. मी ही काही औषधं लिहून देते, थोडं शांत वाटण्यासाठी, झोपेसाठी अशी आहेत." डॉक्टर त्याच्या चेहऱ्याचं निरीक्षण करत म्हणाल्या. "काही वाटलं तरी फोन करा. माझा वैयक्तिक नंबर तुमच्याकडे आहेच." त्या तिच्या दिशेनं पाहत म्हणाल्या.
ती जायला उठली, तो बसलाच होता. मग तो एकदम म्हणाला, "तू बाहेर थांबतेस का जरा. मला थोडंसं डॉक्टरांशी बोलायचंय. तिनं काळजीनं डॉक्टरांकडे पाहिलं. त्यांनी तिला मानेनंच तो सांगतोय ते ऐकायला सांगितलं. त्यांची नजर आश्वासक होती. ती विचारातच बाहेर गेली.
दरवाजा बंद होईपर्यंत तो त्याच दिशेनं पाहत होता. दरवाजा बंद झाल्यावर त्यानं एक दीर्घ श्वास घेतला. आजूबाजूला पाहून कुणी नसल्याची खात्री केल्यासारखं केलं आणि डॉक्टरांकडे पाहिलं. त्याच्या डोक्यात बोलावं की न बोलावं हे द्वंद्व स्पष्ट दिसत होतं. खोल गेलेल्या डोळ्यांत तेज होतं, पण संशय होता, काळजी होती. डॉक्टर त्याचं फक्त निरीक्षण करत होत्या. त्यांनी त्याला त्याचा वेळ दिला.
"कसं सांगू कळत नाही डॉक्टर. तुम्ही ह्यावर विश्वास ठेवणार नाही. पण मला तुमची मदत लागणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला सांगण्याची रिस्क घ्यावीच लागेल." त्यानं सुरूवात केली. तो डॉक्टरांचा चेहरा पाहत जोखत होता की डॉक्टर त्याचं बोलणं किती सिरियसली घेत आहेत.
आणि त्याक्षणाला त्याच्या डोक्यात अनेक तारा एकदम जुळल्या. त्या डॉक्टर म्हणजेच खरेंच्या डेस्कवरच्या फोटोतली स्त्री. आणि त्याची मुलगी गेली त्या हॉस्पिटलमधली डॉक्टर!
---
"त्याला काय झालंय?" डॉक्टर पहिल्यांदा म्हणाल्या ते कळूनही केवळ अविश्वासानंच तिनं तो प्रश्न विचारला.
"सायकॉटिक ब्रेक"
ती गप्पच राहिली.
डॉक्टर दोन क्षण थांबल्या आणि बोलू लागल्या, "मी तुम्हाला सगळे डिटेल्स देऊ शकत नाही, पण ते काही विचित्र गोष्टींची कल्पना करत आहेत. आणि त्या गोष्टी अगदी तपशीलवार आहेत. ससंदर्भ, वैज्ञानिक संज्ञांनी परिपूर्ण आणि एका वेगळ्याच पातळीवर पूर्ण सुसूत्र वाटणारी कल्पना. फक्त आपल्याला माहित आहे की हे का घडतंय आणि ह्याचा ट्रिगर काय आहे, म्हणून हे सगळं काल्पनिक आहे मी सांगू शकते. पण त्यांचा स्वतःचा त्या कल्पनेवर प्रगाढ विश्वास आहे. त्यांच्यासाठी तेच सत्य आहे."
"मग आता?" तिच्या आवाजात पुन्हा तीच पराभवाची झाक होती.
"काही नाही. मी काही औषधं देते. ते हळू हळू ठीक होतील कारण ट्रिगर आपल्याला माहित आहे. हे तात्पुरतं असण्याचीच शक्यता आहे. ते हिंसक नाहीत आणि बाकी सर्व ठीक आहे. त्यामुळे वाट पाहणं एव्हढंच आपल्या हातात आहे."
ती उठून बाहेर गेल्याबरोबर तो परत गडबडीत आत आला.
"सॉरी डॉक्टर, माझा मोबाईल मी इथेच विसरलो होतो." असं म्हणत त्यानं मोबाईल डॉक्टरांच्या समोरच्या खुर्चीतून उचलला आणि बाहेर तिच्यापाशी आला.
परतीच्या टॅक्सीमध्ये त्यानं हेडफोन्स लावले आणि तिच्या आणि डॉक्टरांच्यातला रेकॉर्ड झालेला संवाद त्यानं प्ले केला आणि डोळे मिटून हेडरेस्टवर डोकं ठेवलं.
----
तो खडबडून उठला. समोर खरे बसलेले होते. त्यांच्या चेहऱ्यावर भलंमोठं प्रश्नचिह्न होतं.
"मी खूप मोठी चूक केलीय खरे."
"काय झालं?"
"जर ती खरोखरच वेगळी कालरेषा असेल तर मी तिथे लुडबूड केली आहे."
"काय?"
"मी तिथे उठून बसलोय."
"म्हणजे?" खरेंना कळत नव्हतं तो काय बोलतोय ते.
"सांगतो. आधी थोडं पाणी द्या." दोन ग्लास घटाघटा पाणी प्यायल्यावर तो ही थोडा शांत झाला आणि सांगू लागला. "मूल गेल्याचा धक्का बसल्यापासून तो कोमामध्ये असल्यासारखा होता. पण आमच्या कनेक्शनमुळे मी तिथे पोचलो आणि तो जागा झाला. म्हणजे मीच त्याचं आयुष्य जगायला लागलो. पण ल्युसिड ड्रीमिंगमुळे असेल कदाचित, माझा कंट्रोल कमी झाला आणि मी तटस्थासारखा राहू लागलो, त्यामुळेच मला माझ्याशिवाय कुणीतरी त्या शरीरात राहत असावं असं वाटू लागलं."
खरे मान डोलावत होते आणि डोक्यात बऱ्याच गोष्टींचा संबंध जुळवण्यात व्यग्र होते.
तो पुढे सांगू लागला. "शेवटी माझ्या तटस्थपणाचा व्हायचा तोच परिणाम झाला. तो पूर्ण कोशात निघून गेला. आणि मगाशी मी जो उठलो होतो तुम्हाला सांगायला की त्याला मदत हवीय, ते म्हणजे तो पूर्ण कोशात गेला होता. त्यानं जीवनाची आशा सोडून दिली होती. बायकोवर अशक्य प्रेम असूनही. दुःखानं त्याला हरवलं होतं. त्यामुळेच त्याला शॉक ट्रीटमेंटसाठी नेणार होते."
"मग, तुम्ही काय केलंत?"
"मी त्याला समजवायला गेलो, पण..." तो एकदम थांबला, स्वतःशीच विचार केल्यासारखा. "तो तिथे नव्हताच. म्हणजे मला जाणवलाच नाही. जणू पुन्हा माझ्या संपूर्ण ताब्यात शरीर आल्यासारखं."
"कसं शक्य आहे? तुम्ही आत्ताही ल्युसिड ड्रीमिंगच करत होतात. तुम्हाला खरंच आधी कुणी वेगळा माणूस जाणवला होता? की तुम्हीच तटस्थ राहिल्यामुळे कोमासारखी स्थिती झाली होती?"
तो विचारात पडला. एकदम त्याच्या चेहऱ्यावर अविश्वास आणि संशयाची पडछाया उमटली. पण क्षणभरच. पुढच्या क्षणी तो प्रसन्न चेहऱ्यानं बोलू लागला. "ते काहीही असेल पण आता शेवटी मी उठून बसलो. म्हणजे तो, तिथे."
आता खरेंच्या चेहऱ्यावर काळजी पसरली.
"मला त्याला थोडा वेळ मिळवून द्यायचाय, ह्यातून बाहेर पडायला." मग पुन्हा काळजीग्रस्त होत तो म्हणाला, "म्हणून मी लुडबूड केलीय."
खरे तो पुढे काय बोलतोय ह्याची वाट पाहत होते.
"मी त्याच्या डॉक्टरांना सगळं सांगून टाकलं."
"काय?" खरे जवळपास ओरडले.
"हो. हे सगळं. कालरेषा, मल्टिव्हर्स. शेअर्ड कॉन्शसनेस, मल्टिपल कॉन्शसनेस, मी, तुम्ही, ल्युसिड ड्रीमिंग सगळंच. आणि त्यांनाच सांगितलं, की तुमची मदत लागेल त्याला जागं करायला."
खरे खुर्चीत कोसळल्यासारखे झाले होते. पण त्यांच्या चेहरा एकदम कठीण झाला होता.
"त्यांचा तुमच्यावर विश्वास बसला?" खरेंनी शेवटी विचारलं.
"नक्की कळलं नाही. पण माझ्याकडे पर्याय काय होता?" तो खरेंचा चेहरा निरखत होता. डॉक्टर म्हणजेच खरेंची पत्नी हे कनेक्शन त्यांना सांगावं का? ह्या विचारात तो पडला होता.
----
"या बसा!" डॉक्टरांनी त्याच्याकडे पाहत म्हटलं.
तो थोडासा विचारातच बसला.
डॉक्टर समोरची फाईल वाचत म्हणाले, "काही नवीन प्रोग्रेस आहे का?"
त्यानं फक्त मान डोलावली.
तो खुर्चीत सावरून बसला होता. अजून तो नर्व्हस होता. आता सगळं म्हणजे कुठून सुरू करायचं, काय सांगायचं ह्याची तो मनाशी जुळवाजुळव करत होता.
"मला हे सगळे भास का होत आहेत, मला तो माणूस रोज का दिसतो आणि मी त्याच्याशी तासनतास का बोलतो आणि तो माणूस प्रत्यक्षात अस्तित्वातच नाही असं का, ह्याचं उत्तर मला मिळालंय डॉक्टर."
"औषधं घेऊनही ते चालूच आहे अजून?"
"तो माणूस प्रत्यक्षात आहे ही आणि नाहीही."
"म्हणजे?" डॉक्टर थोडा विचार करत म्हणाले. "पूर्ण स्पष्ट करता का?"
"मी थोडं वेगळ्या पद्धतीनं सांगतो." तो सर्वकाही सांगावं की नाही ह्या विचारात होता. ही अगदी समान स्थिती त्यानं नुकतीच पाहिली होती. काय बोलावं आणि कसं त्याची मनात तो जुळवाजुळव करत होता.
डॉक्टर त्याच्या चेहऱ्यावरची चलबिचल पाहत होते. त्याच्या डोक्यातली चक्रं फिरताना चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसत होती.
"समजा मी तुम्हाला एक थियरी सांगितली तर तुम्हाला पटेल?"
"तुम्ही योग्य पद्धतीनं पटवून देऊ शकलात तर का नाही."
"ओके. आता माझी परिस्थिती घ्या. एका भयानक ऍक्सिडेंटमध्ये मी माझी पत्नी आणि मुलगा गमावला. त्यानंतर मला प्रचंड नैराश्य आलं असं सगळे म्हणतात. पण ते नैराश्य नव्हतं. ती अपरिमित वेदना आहे. दुःख आहे. अमानवी पातळीचं दुःख. अमानुष दुःख."
"ह्म्म." डॉक्टरांचा चेहरा कठीण झाला होता. पूर्ण एकाग्रचित्तानं ते त्याच्याकडे पाहत होते.
"आता थियरी अशी आहे की ह्या अतिभयंकर दुःखाच्या पहाडानं माझं मन तीक्ष्ण झालं. ज्याला आपण मानसिक शक्ती म्हणतो ती जणू भट्टीत तापून कठीण झाली आणि त्याचं शस्र झालं आणि त्या शस्त्रानं कालावकाशाच्या पडद्यावर प्रहार होऊ लागले."
डॉक्टर नोट करत नव्हते कारण त्यांना त्याचा प्रत्येक सूक्ष्म हावभाव टिपायचा होता.
"त्याच वेळी, अगदी त्याच वेळी, माझंच एका दुसऱ्या जगातलं, कदाचित दुसऱ्या कालातलं प्रतिबिंब तशाच अपरिमित दुःखातून जात होतं. तिकडूनही असेच प्रहार होत होते. कालावकाशाचा पडदा भयंकर पातळ झाला आणि त्यातूनच तो इथे आला."
डॉक्टर त्याला निरखत होते, तेवढाच तो डॉक्टरांना निरखत होता. त्यांच्या चेहऱ्यावर अविश्वास नव्हता, पण काळजीची छाया त्याला दिसू लागली. त्याच्या लक्षात आलं की डॉक्टरांना हे सगळं सांगणं ही काही फार चांगली कल्पना नव्हती.
"पण ह्या थियरीत खूप लूपहोल्स आहेत. नक्की दुःखामुळे असं काय होतं की कालावकाशाचा पडदा फाटावा. आणि तो येऊ शकतो तर बाकी लोक का नाहीत? आणि काही लोक फक्त मनानंच जातात तर काही लोक शरीरानंही कसे जाऊ शकतात?"
"काय? मनानं कोण गेलं?" डॉक्टरांनी अचानक विचारलं.
"नाही. तसं नाही." तो थोडीशी सारवासारव करत म्हणाला, "म्हणजे अशीही एक शक्यता असू शकते." त्याचं त्यालाही ते पटलं नाही. "पण खरं सांगायचं तर मी आता हे सगळे विविध विषयांचे अभ्यास बंद केले पाहिजेत. डोक्यात इतके विचार फिरत राहतात आणि कधी कधी त्या विचारांचीच एकमेकांत गल्लत तर होत नाही ना असं वाटतं."
डॉक्टर दोन क्षण शांत राहिले आणि मग थोडा विचार करून त्यांनी नोटपॅड समोर ओढलं. त्यावर काही लिहित ते म्हणाले, "तुमची औषधं आता कमी करूया. तुम्हाला किमान जाणीव होऊ लागलीय समस्येची असं वाटतंय तरी."
प्रिस्क्रिप्शन घेऊन तो उठला आणि जायला वळला.
अचानक काहीतरी डोक्यात येऊन तो परत वळला आणि खुर्चीत बसला. पण खोल विचारात गढून गेला.
"काही सांगायचंय का अजून?" दोन मिनिटं वाट पाहून डॉक्टर म्हणाले
"तुम्हाला सांगावं की सांगू नये हे अजूनही ठरत नाहीये माझं" थोडंसं अडखळतच तो म्हणाला.
"टेक युअर टाईम." डॉक्टर त्याच्या चेहऱ्याचं निरीक्षण करत होते. चेहऱ्याच्या रेषा क्षणात ताठ होत होत्या, क्षणात महिरपी होत होत्या. मध्येच निग्रही, मध्येच व्यग्र, मध्येच भीतीग्रस्त, मध्येच आत्मविश्वासपूर्ण.
"ऐका तर मग." तो शेवटी म्हणाला, "हा जो माणूस मला भेटायला येतो. तो स्वप्नावस्थेत असताना त्याच्या मोबाईलकडे माझं लक्ष गेलं, तो त्याच्या खिशातून खाली पडणार होता, म्हणून मी पकडून टेबलावर ठेवला. काहीतरी वेगळ्याच प्रकारचा फोन होता, त्यावर कीबोर्डच नव्हता, कदाचित फक्त इनकमिंग असेल. तर एकदम त्याचा स्क्रीन ऑन झाला. त्यावर एका स्त्रीचा हसरा फोटो होता. मी अंदाज बांधला की तो त्याच्या बायकोचा असेल. पण पण..."
डॉक्टरांनी फक्त त्याच्याकडे रोखून पाहिलं.
"तो फोटो त्याक्षणाला मला क्लिक झाला नव्हता. पण आत्ता.." त्यानं उभं राहून डॉक्टरांच्या केबिनच्या दाराच्या काचेच्या चौकटीतून बाहेर बोट दाखवलं.
डॉक्टरांनीही उठून बाहेर पाहिलं. बाहेर त्यांची असिस्टंट डॉक्टर तिच्या डेस्कपाशी बसलेली होती.
"मिस तावडे?"
त्यानं खाली बसून फक्त मान डोलावली.
डॉक्टरही खाली बसले आणि तो पुढे बोलायची वाट पाहू लागले.
तो शून्यात पाहत होता. त्याच्या डोक्यातली चक्र भिरभिरत होती. एकदम तो भानावर आला. "डॉक्टर. मला बहुतेक थोडा आराम करण्याची गरज आहे."
डॉक्टरांनी चष्मा काढला आणि चेहऱ्यावर स्मित आणून ते बोलू लागले, "खरे, तुम्ही जे काही बोलताय आणि जो विचार प्रत्यक्ष करताय ह्यांत बरीच फारकत आहे हे मलाही कळतंय, पण तुम्ही ही जी सारवासारव करताय आणि माझ्या प्रतिक्रियांचा अभ्यास करताय ह्यावरून तुम्हाला मानसिक आजार असावा असं मला वाटत नाही. बाकी तुम्ही जे काही विचार करताय किंवा अनुभवताय ते खरं की खोटं हे बहुतेक माझ्याहून जास्त तुम्हालाच कळेल." हे बोलताना त्यांच्या डाव्या डोळ्याशेजारचा तो व्रण प्रश्नचिह्नासारखा दिसत होता.
तो फक्त हसला आणि बाहेर पडला.
--समाप्त--
(प्रेरणास्रोत - Awake ही अमेरिकन मालिका)
