स्मृती -१

किर्र अंधाराचं साम्राज्य पसरलेलं होतं. घनदाट जंगलाला अमावास्येच्या रात्रीनं पुरतं अंधारात बुडवून टाकलेलं होतं. मधूनच होणारी रातकिड्यांची किर्र सोडली किंवा मधूनच सरपटत जाणार्‍या सापाची सळसळ अथवा भक्ष्याच्या शोधार्थ निघालेल्या श्वापदांच्या चाहूलीखेरीज बाकी कसला आवाजही नव्हता. वातावरणात डिसेंबरचा गारठाही अंधाराच्या बरोबरीनं होता. तेव्हढ्यात त्या दोघांच्या पावलांमुळे चिरडल्या जाणार्‍या काटक्यांच्या आवाजानं एकदम ती गारठलेली शांतता भंग पावल्यासारखी झाली. ते दोघे लगबगीनं चालत होते. तेव्हढ्यात त्यातल्या एकाच्या हातातली पेटती काडी त्याच्या बोटापर्यंत जळली आणि त्याला चटका बसल्याबरोबर त्यानं अस्फुटसं कण्हून ती काडी खाली फेकली. त्या थोड्याशा चटक्याची ऊब त्याला हवीहवीशी वाटली.
"संपल्या आपल्याकडच्या काड्या." चहूबाजूंना पसरलेल्या अंधाराच्या समुद्रातच डोळे ताणून अंदाजानंच आपल्या साथीदाराकडे पाहत तो म्हणाला.
"हरकत नाही, बहुतेक फार वेळ चालावं लागणार नाही." साथीदार ते दोघे ज्या काट्याकुट्यांनी भरलेल्या रस्त्यावरून चालत होते, त्याचा अदमास घेत म्हणाला.
"चहूबाजूंना सर्वकाही गिळून टाकलेला अंधार आहे. तुला कसला आशावाद सुचतोय?"
तेव्हा एकदमच घनदाट झाडी कमी झाली. थोड्याशा उघडीपीनं अगदी अस्पष्टसं थोडंफार दिसू लागलं. आणि त्या दोघांच्या चेहर्‍यावर एकदमच थोडीशी समाधानाची रेषा उमटली.
झाडी नसलेला भाग बराच विस्तीर्ण वाटत होता आणि त्याच्या मधोमध एक चारमजली पडकी इमारत उभी होती. आणि त्या इमारतीच्या दोन बाजूला दोन घरं किंवा इमारती कधीकाळी उभे असाव्यात असं सांगणार्‍या काही खुणा शिल्लक होत्या. त्या पूर्ण वस्तीला चारीबाजूंनी कुंपण असल्याचे अवशेषही दिसत होते.
 
'चंद्रकोर' नाव लिहिलेल्या त्या इमारतीत ते दोघेजण धडपडतच शिरले. थंडी बोचरी आणि असह्य होत होती. ते मुटकुळं करून बसण्यासाठी जागा शोधत असावेत, पण सगळे मजले सताड उघडेच. वारा आणि गारठा एकीकडून दुसरीकडे जावा इतकं नैसर्गिक वातानुकूल झालं होतं. चौथ्या मजल्यावर पोचल्यावर मात्र थोडीशी ऊब वाटू लागली. आश्चर्य म्हणजे चौथ्या मजल्यावरचं घर बर्‍यापैकी स्थितीत होतं. एका दरवाजा असलेल्या खोलीचा दरवाजा त्यांनी प्रयत्न करून उघडला आणि एकदम आतमध्ये पडलेला पालापाचोळा खळबळला. त्या खोलीच्या खिडक्या मोडलेल्या होत्या, त्यामुळे गारठा अन अधेमधे सुटणारा वारा होताच, पण खोलीच्या एका कोपर्‍यात ते मुटकुळं करून बसू शकत होते. त्यातला एकजण दुसर्‍याचा हात धरून त्याला समोरच दिसणार्‍या स्वयंपाकाच्या ओट्याकडे ओढू लागला. ते दोघे अंदाजानं तिथे गेले आणि चाचपडल्यावर त्यांच्या हाताला चक्क मेणबत्ती आणि काडेपेटी लागली. ते दोघे मेणबत्ती पेटवून त्या खोलीत घेऊन आले आणि कोपर्‍यात मेणबत्ती ठेवून एकमेकांना बिलगून बसले. खोलीत असलेल्या खाटा मोडून गेलेल्या होत्या आणि पाचोळ्यासोबत काही कागद इतस्ततः विखुरलेले होते. एकानं वेळ घालवण्यासाठी म्हणून ते सगळे अस्ताव्यस्त पसरलेले कागद एकत्र केले आणि मेणबत्तीजवळ घेऊन आला. दोघेहीजण त्या कागदाच्या चळतीकडे उत्सुकतेनं पाहू लागले.


-----


अमर खिडकीबाहेर शून्यात पाहत बसला होता.
"वडाकडे एकटक नजर लावून कशाला बसला आहेस बे?" अभयच्या आवाजानं अमर एकदम भानावर आला. त्यानं एकदा अभयकडे पाहिलं आणि बसला होता, तिथेच पलंगावर आडवा पडून त्यानं आढ्याकडे नजर लावली.
"अरे बस कर रे तुझा दीडशहाणेपणा!" अभय वैतागून खोलीच्या दुसर्‍या टोकाच्या स्वतःच्या पलंगावर बसत म्हणाला, "तुला खिडकीची जागा असला बायलेपणा करायला दिलेली नाही."
"पुरूषीपणा करायला ह्या खिडक्यांमधून झाडांशिवाय काही दिसतं का?" अमर म्हणाला.
"त्या समोरच्या घराच्या खिडकीचा पडदा वार्‍याने थोडा हलल्यावर.." अभय डोळा मारत म्हणाला.
अमर आढ्याकडे एकटक पाहत होता.
अभयनं एक क्षण त्याच्या उत्तराची वाट पाहिली आणि म्हणाला, "अजून किती दिवस असं निवणं करून बसायचं आहे?"
अमरचा चेहरा तसाच ओढलेला होता. पाचच दिवसांत तो प्रचंड खंगून गेला होता. अभयला त्याची ही स्थिती पाहवत नव्हती. अमरनं तरीही उत्तर दिलं नाही. अभय उठून अमरच्या पलंगाजवळ गेला आणि त्याच्याकडे पाहू लागला. अमरची नजर स्थिर होती. अभय त्याच्या शेजारी बसला.
"मला आतून काहीतरी होतंय रे. भीती, लाज, अपराधीपणा काहीतरी. खूप खोलवर." अभयचं त्याच्याकडे पाहणं सहन न होऊन शेवटी अमर बोलला. त्याचा स्वरही खोल गेलेला होता.
"पण तू काही चूक केलेलं नाहीस. काय मूर्खासारखं मनाला लाऊन घेतोयस?" अभय त्याच्या खांद्यावर हात ठेवत म्हणाला.
"चूक कसं नाही."
"अरे, तिथे भर चौकात दिवसाउजेडी मुलीला छेडणार्‍यांचा शूटिंग जर तू केलं नसतंस तर ते लोक पकडले गेले असते का? आणि एव्हढ्या जमावासमोर तू एकटा काय करणार होतास? लोक काहीही बोलतात रे. तू का मनाला लाऊन घेतोस?"
"मी त्याबद्दल बोलत नाहीये अभय."
"मग कशाबद्दल.." आणि एकदम लक्षात येऊन अभय म्हणाला, "ह्म्म. पण त्याबाबतीत आपण काही करू शकत नव्हतो. व्हायचं होतं ते झालं होतं."
"जे झालं त्यात आपली चूक होती." अमर पुटपुटल्यासारखं म्हणाला.
अभय तिथून उठला आणि खिडकीत जाऊन उभा राहिला. चौथ्या मजल्याच्या त्यांच्या खिडकीतून समोरच्या झाडांच्या गर्दीवरून त्यांना दूरपर्यंत क्षितिज दिसत असे. रात्रीचे नऊ-साडेनऊ होत आले असावेत. अष्टमीच्या चंद्राची कोर त्याला दिसत होती आणि त्या आखीव रेखीव कोरीभोवतालची चांदण्यांची नक्षी काळ्या कॅनव्हासवर कुणी लहान मुलानं चमकी सांडून टाकावी तशी दिसत होती. शेजारच्या घरांच्या आणि इमारतीच्या मध्ये असणार्‍या मोकळ्या जागेत लहान पोरं खेळत होती. बाजूच्या बंगल्यातल्या म्हातार्‍या आजोबांनी अंगणात खुर्ची टाकली होती आणि ते नेहमीप्रमाणेच खेळणार्‍या पोरांवर नजर ठेवून होते. सगळ्या वसाहतीभोवती असलेल्या कुंपणाला वॉचमन हळूहळू चालत एक फेरी मारत होता. उत्तरेकडे नजर फिरवून त्यानं रिसर्च इन्स्टिट्यूटच्या इमारतीकडे एक नजर टाकली. इन्स्टिट्यूटपासून भलाथोरला रस्ता जंगलाला कापत दूर शहराला जाऊन मिळत होता. वसाहत आणि इन्स्टिट्यूटना जोडणारा एक निमुळतासा जेमतेम एक गाडी जाईल एव्हढा सुबक डांबरी रस्ता दाट जंगलातनं नागमोडी वळणं घेत जात असे. त्याकडे त्याचं लक्ष गेलं आणि एकदम त्याला रोज त्यावरून चालत जाणार्‍या बाबांची आठवण आली. इन्स्टिट्यूटही बंद पडली होती आणि बाबाही राहिले नव्हते. राहिलं होतं फक्त घर आणि धाकटा अमर. तो थोड्याशा खिन्न मनानंच स्वतःच्या पलंगाकडे गेला. बेडरूमच्या दरवाजाजवळचं बटण दाबून त्यानं लाईट बंद केला. आणि पलंगावर पडून तो झोपायचा प्रयत्न करू लागला.


-----


पहिलं पान त्या दोघांनी वाचायला सुरूवात केली.

जोसेफ स्टीफन आपल्याच धुंदीत दारूच्या अंमलाखाली थोडासा भेलकांडत आपल्या घराकडे निघाला होता. गुत्त्यापासून घराकडचा त्याचा रोजचा रस्ता इतक्या सवयीचा होता की तो झोपेतसुद्धा न चुकता घरू पोचला असता, तर दारूची नशा काहीच नव्हती त्यापुढे. अकराच्या सुमारास झोपडपट्टीत असेल तेच दृश्य होतं. जवळपास सगळीजण झोपड्यांची दारं बंद करून बसलेले होते. कुठल्या झोपडीत टीव्ही चालू होते, कुठल्या झोपडीत पोरं रडत होती. कुठल्या झोपडीत जोसेफसारखा एखादा गुत्त्यातून जोसेफआधी निघून पोचला होता आणि त्याचं हक्काचं नित्यकर्म बजावत होता किंवा दुसरं हक्काचं नित्यकर्म म्हणजे बायकोला मारत होता. जोसेफ मात्र त्याच्याच तंद्रीत पुढे चालला होता. तेव्हढ्यात त्याला त्याच्या अंगावरून गार वारा गेल्याची जाणीव झाली.
जोसेफची नशा थोडीशी उतरली आणि तो एकदम आजूबाजूला पाहू लागला. काही अंतरावर पुढे एक गर्दुल्ला दोन झोपड्यांच्या मधल्या जागेत डोळे मिटून अस्ताव्यस्त पडला होता आणि मागच्या वळणापर्यंत दोन लूथ भरलेली कुत्री वगळता बाकी कुणीही त्याला दिसलं नाही. इल्लिगल स्ट्रीटलाईटच्या प्रकाशात डोळे चोळून चोळून त्यानं पुन्हा पाहिलं पण काहीच नव्हतं. तो अर्धवट उरलेल्या नशेचा आनंद घेत पुन्हा पुढे जाऊ लागला आणि ठेच लागून जमिनीला साष्टांग नमस्कार घालता झाला. आता त्याची नशा पुरती उतरली आणि एकदम त्याच्या लक्षात आलं की तो गर्दुल्ल्यावर अडखळून पडला होता कारण गर्दुल्लाही त्याच्या तारेतच जोसेफला शिव्या हासडू लागला. 
धड नशाही एन्जॉय करता येत नाही म्हणून नशीबाला शिव्या घालत जोसेफ त्याच्या झोपडीसाठी एका छोट्या बोळात सवयीन वळला आणि पुन्हा एकदा त्याच्या अंगावरून गार वारा गेल्याची त्याला जाणीव झाली. ह्यावेळेस वारा मागून पुढे गेला होता. आणि ह्यावेळेस तो पूर्ण शुद्धीत होता त्यामुळे एकदम सावध झाला. पण त्याला  अजून काही कळायच्या आतच वीज बोर्डाच्या टॉवरवरून खेचलेली शेजारच्या झोपडीवरची तार झोपडीवरच्या पत्र्याला लावलेल्या हूकमधून निसटली ती थेट जोसेफच्या हातावर. झोपडपट्टीचा तो भाग एकदम स्टेडियमचा हेडलाईट लागावा तसा उजळला. आणि एक करपलेला वास आसमंतात भरून गेला.
--
तारीख २४ मे, रविवार

अमरला जाऊन जवळपास आठवडा होत आला. अजूनही विश्वास बसत नाही की तो गेलाय. तो गेल्यावर जो माणसांचा एक लोंढा भेटायला येऊन गेला त्यानंतर एकदम एकाकीपण भरून आलंय. अमरनं जोडलेली माणसं. आणि मी हा असा एकटा. एकलकोंडा लेखक. समोरच्या काकू जेवायला आणून देतात कधीकधी तेव्हढाच माणसांशी संबंध उरलाय. काहीबाही सुचतंय ते खरडणं मात्र चालूच ठेवतोय. कदाचित कधीतरी काहीतरी संदर्भ लागेल आणि एकच सुसंबद्ध कथा तयार होईल.

पान वाचून झालं आणि दोघांनी एकमेकांकडे पाहिलं. ते पान बाजूला ठेवून त्यांनी त्या पानावर उडू नये म्हणून काडेपेटी आणि दुसरी न पेटवलेली मेणबत्ती ठेवली आणि पुढचं पान उचलून मेणबत्तीच्या प्रकाशात धरून वाचू लागले.

क्रमशः

(टीप - मागच्या वेळप्रमाणे वाढता वाढता वाढे होणार नाही आणि दोन-तीन दिवसांतच दोन-तीन भागांमध्ये कथा पूर्ण लिहून प्रकाशित होईल ह्याची खात्री देतो. धन्यवाद!)