नियंत्रण ते नियमन व्हाया गुगल

सहसा लोक ऑफिसात काय करतात? - काम हे उत्तर मला कुणी देणार नाही आणि चुकून कुणी दिलंच तर तो धादांत खोटं बोलत आहे, हे मी इथेच ग्राह्य धरतो. कारण माझा प्रश्न पुरेसा स्पष्ट आहे. 'सहसा' लोक ऑफिसात काय करतात? सहसा लोक विविध उपयुक्त उपक्रम आणि क्रिया करतात. जसे की, गॉसिप्स करणे (स्त्रिया)/चकाट्या (राजकारणापासून ते क्रिकेटपर्यंत कशावरही) पिटणे (पुरूष), मेल फॉर्वर्ड करणे, मेल फॉर्वर्ड्स वाचणे, चहा/कॉफी पिणे (फुकट मिळत असेल तर उत्तम), सोशल नेटवर्किंग साईट्स, ब्लॉग्ज वाचणे हे झालं 'सहसा'चं उत्तर (क्रम वेगवेगळा असू शकतो). आणि ह्या सगळ्यांतून वेळ उरला किंवा डेडलाईनचा बांबू बसला तर 'काम' करणे. माझ्या आधीच्या वाक्यावर तीव्र आक्षेप असणार्‍या सर्व वाचकांची मी आधीच क्षमा मागून हा दावा करतो, की एकतर ते खरोखर कामसू आहेत (ज्या केसमध्ये मला त्यांच्या कंपनीला अभिनंदनपत्र पाठवावेसे वाटते) किंवा त्यांच्या ऑफिसात इंटरनेट उपलब्ध नाही.

असो. मागचा परिच्छेद विनोदनिर्मितीचा एक अगोचर प्रयत्न म्हणून सोडून दिला तर आपण सापशिडीत साप लागल्यागत पुन्हा पहिल्या प्रश्नावर पोचतो. तर प्रश्न काय होता? 'सहसा' लोक ऑफिसात काय करतात? व.पुं. नी कुठेतरी म्हटलंय. की 'व्हेन यू गो ऑन रायटिंग मोअर ऍन्ड मोअर पर्सनल इट बिकम्स मोअर ऍन्ड मोअर युनिव्हर्सल'. अर्थात जसजशा तुम्ही अधिकाधिक वैयक्तिक गोष्टी लिहित जाता, तसतशा त्या अधिकाधिक वैश्विक होत जातात. तर हे वाक्य प्रमाण मानून आपण शिडी शोधायचा, अर्थात उत्तर शोधायचा प्रयत्न करू. म्हणजेच आता मी स्वतः, व्यक्तिशः ऑफिसात 'सहसा' काय करतो ह्याचा परामर्श घेणं क्रमप्राप्त आहे.

मी सकाळी आठच्या ठोक्याला ऑफिसात हजर होतो. तसं माझं काम कागदपत्रांशीदेखील संबंधित असलं तरी संगणक हे माझ्या कामाचं अतिमहत्वाचं साधन आहे. त्यामुळे माझा संगणक मी जेव्हढा वेळ ऑफिसात असतो, तेव्हढा वेळ सुरू असतो आणि माझ्या ऑफिसातील वेळाच्या बहुतेक ८५% वेळ मी संगणकावर काही ना काही करत असतो. इतक्या निरीक्षणानंतर 'काही ना काही' ह्या शब्दांमध्ये आपल्या 'सहसा' चं उत्तर दडलेलं आहे.

एका सामान्य नेटकराच्या मूलभूत गरजा काय असतात? इ-मेल, चॅट, डॉक्युमेंट्स हाताळणे, व्हिडिओ पाहणे, सर्च, बातम्या, सोशल नेटवर्किंग, ब्लॉगवाचन, करत असल्यास ब्लॉगिंग, आणि ब्लॉगिंग करत असल्यास स्टॅटिस्टिक्स. ओके, ह्या सामान्य नेटकराच्या नाहीत, पण अगदी 'असामान्य' नेटकराच्या देखील नाहीत. असो. तर आता मी 'सहसा' चं उत्तर देतो. 'सहसा' मी हेच सर्व ८५% वेळाच्या जवळपास ५०-५५% (विथ पॉझिटिव्ह टॉलरन्स) करत असतो. मग तुम्ही विचाराल मी काम कधी करतो किंवा मुळात मी काम करतो का? तर कृपया ह्याचे उत्तर तुम्ही माझ्या साहेबांना विचारा.

तर आपल्याला माझ्या 'वैयक्तिक' सहसाचं उत्तर मिळालं. मग आता आपण वपुंचं प्रमाणवाक्य वापरून, वैयक्तिकला वैश्विक करूया. आणि आपल्या प्रश्नाला इथेच पूर्णविराम देऊया.

जिज्ञासूंना उत्सुकता असेल की मुळात हा प्रश्न आला कुठून? ह्याचं उत्तर विश्वाची उत्पत्ती कशी झाली, ह्या प्रश्नाच्या उत्तराएव्हढं अवघड आणि लांबलचक नसलं तरी थोडं लांबच आहे. पण प्रश्न आलाय तेव्हा उत्तर द्यावंच लागेल.

त्याचं झालं असं, की मी ऑफिसातल्या संगणकाचा उंदीर डाव्या हाताने वापरतो. एके दिवशी एक मित्र आला आणि माझ्या संगणकावर काहीतरी शोधायचंय म्हणू लागला. मी मागे झालो आणि तो उजव्या बाजूला उंदीर शोधू लागला. दोन क्षण निष्फळ नजर फिरवल्यावर तो माझ्याकडे पाहून म्हणाला,

"अबे, माऊस कुठाय?"

इतकी वेळ त्याची उडालेली त्रेधा पाहून मजा घेणारा मी छद्मीपणे हसलो आणि कळफलकाच्या डावीकडे बोट दाखवून म्हणालो,

"हा काय?"

"आयला, तू लेफ्टी आहेस?"

मी विजयी मुद्रेनं "छ्या! बिलकुल नाही."

"मग?" त्यानं उलट्या बाजूला लेफ्ट आणि राईट क्लिक असल्याने जाम गोंधळतच मला विचारलं.

"अरे, असंच. उजवा खांदा एके दिवशी खूप दुखू लागला. आणि बोटांना मुंग्या आल्यागत वाटू लागलं. मग स्पॉन्डिलायटिस असेल की काय, ह्या काळजीनं मी थोडा भार डाव्या हातावर टाकण्याचं ठरवलं." असं म्हणत मी त्याच्या हातून उंदीर घेत सफाईदारपणे त्याचं काम करून दिलं.

असेच काही दिवस गेले. एक दिवस एक साहेब आला. मला संगणकावरून काही हवंय म्हणाला. मी बाजूला झालो. आणि पुन्हा पहिलाच पूर्ण प्रसंग. आणि पुन्हा मी विजयीमुद्रेनं माझं कारण सांगून छाप पाडण्यात यशस्वी.

अजून काही दिवस उलटले. मी असाच बसलोय आणि दुसरा एक मित्र पुन्हा काही कामाने येतो आणि माझ्या डावर्‍या उंदराबद्दल आश्चर्य व्यक्त करून जातो. त्यानंतर मला पुन्हा संपूर्ण कारण सांगावं लागतं. पण आतापर्यंत मी मी कंटाळून गेलोय उत्तर देऊन. तेच तेच सविस्तर सांगून. लोकांना गोंधळलेलं पाहण्याचा उत्साह सरून गेलाय. अशा स्थितीतच एक दिवस माझं काम प्रचंड वाढलं. प्रचंड म्हणजे परिस्थिती हाताबाहेर गेल्यागत झालं. मी माझ्या संगणकावर सोडा, जागेवरच असेनासा झालो आणि असलोच तर दूरध्वनीवर कामाच्याच चर्चांमध्ये. त्यामुळे माझा संगणकाचा वापर अगदीच कमी झाला.

आता ह्या इथे आपल्याला मागून एक रेफरन्स घ्यावा लागणार आहे. तर परिच्छेद क्रमांक चार, अर्थात नेटकराच्या गरजांचा रेफरन्स इथे देणं गरजेचं ठरतं. त्या गरजा नीट पाहा आणि आता मी इथे एक यादी देतो. गुगल मेल (इ-मेल), गुगल टॉक (चॅट), गुगल डॉक्युमेंट्स (डॉक्युमेंट्स हाताळणे), यूट्यूब (व्हिडिओ पाहणे), गुगल (सर्च), गुगल न्यूज (बातम्या), ऑर्कुट, गुगल बझ (सोशल नेटवर्किंग), गुगल रीडर (ब्लॉगवाचन), ब्लॉगर (करत असल्यास ब्लॉगिंग), आणि गुगल ऍनॅलिटिक्स (ब्लॉगिंग करत असल्यास स्टॅटिस्टिक्स). माझ्या ह्या सर्व गरजा आश्चर्यकारकरित्या एकाच युजरनेम आणि पासवर्डने पूर्ण होतात. 'गुगल' नं माझ्या वैयक्तिक आयुष्याला वैश्विक बनवण्यात कुठलीही कसर सोडली नाही. कधी कधी प्रश्न पडायचा की गुगल माझ्या वाढलेल्या गरजा पूर्ण करतो, की आधी स्वतःच माझ्या गरजा वाढवतो आणि मग स्वतःच त्या पूर्णाही करतो. उत्तर काहीही असो, पण मी कामाच्या प्रचंड रगाड्याखाली ह्याच गरजांना चाट दिली होती. अशातच स्वनियंत्रणाचा कीडा डोक्यात वळवळला आणि मी वेळ असतानाही गुगलपासून फारकत घेण्याचं ठरवलं. फक्त ब्लॉगिंग चालू ठेवण्याचा निर्णय घेतल्यानं बंद १००% यशस्वी होणं शक्य नव्हतं. मधे मधे रिकामा झालो की सवयीनं फायरफॉक्सची खिडकी उघडायचो आणि लक्षात यायचं की 'हाय रे! इथे काहीच नाही'. एक उदास रेडिफचं होमपेज किंवा इंडियाटाईम्स किंवा महाराष्ट्र टाईम्स माझ्याकडे पाहून केविलवाणं हसायचे. मी माझ्या सुन्या मैफिलीकडे एकदा आणि टेबलावर पडलेल्या कागदांकडे एकदा पाहायचो. मनोनिर्धाराचा आणि नियंत्रणाचा वारंवार विजय व्हायचा.

आणि असंच एकदा इकडे तिकडे पाहताना माझं लक्ष माझ्याच डाव्या हाताकडे गेलं. मग मला तेच तेच जुने संवाद आठवले. मग मनाशी पुन्हा विचार आला की समजा आपण जर अजूनही उजव्या हातानेच उंदीर चालवत असतो, तर ८५% मधल्या ५०-५५% वेळ नेटकराच्या गरजा भागवताना आपल्या हातावर किती ताण पडला असता? पण ह्या प्रश्नातून आपण नक्की काय करायला ऑफिसला येतो असा एक थेट मुळावर आघात करणारा लक्षवेधी प्रश्न माझ्या मनात उद्भवला. आणि ह्याच अभूतपूर्व मानसिक द्वंद्वामधून मार्ग काढण्यासाठी मी 'वैयक्तिक' चा 'वैश्विक' असा बदल करून पडलेल्या प्रश्नाला 'सहसा' लोक ऑफिसात काय करतात? असं गोंडस आणि मनाला कमी दुखावणारं स्वरूप दिलं. पण दैवदुर्विलासाने मला उत्तर शोधण्यासाठीही तेच प्रमाणवाक्य वापरावं लागलं आणि मी सर्क्युलर रेफरन्समध्ये अडकलो.

असो. तर ह्याच सर्क्युलर रेफरन्स लूपमध्ये म्हणजेच अंतर्निर्देशी आवर्तामध्ये अडकून मी फायरफॉक्सच्या रिकाम्या उदास विंडोकडे बघत असताना माझा एक तिसरा मित्र माझ्याकडे आला आणि संगणकावरून काहीतरी हवंय म्हणाला. मी सवयीने मागे झालो आणि त्यानं सवयीनं उजवीकडे उंदीर शोधला. आणि सवयीनेच (माझ्यासाठी) म्हणाला.

"माऊस कुठाय?"

मी काही न बोलता डावीकडे बोट दाखवलं.

"तू लेफ्टी आहेस?" मी वैतागलो होतो, पण अचानकच मला साक्षात्कार झाला आणि मी खुदकन् हसलो.

"हो. मी लेफ्टी आहे." आणि मी उंदीर स्वतःच धरून त्याचं काम चटकन करून दिलं.

पुढचे प्रश्न पडले नाहीत, आवर्त उठला नाही आणि महत्वाचं म्हणजे स्वनियंत्रणाची जागा पुन्हा मूलभूत गरजांनी घेतली. तात्पर्य काय तर कसलातरी साक्षात्कार होण्यासाठी गरजांवर नियंत्रण ठेवल्यावर मला हा साक्षात्कार झाला, की गरजांवर नियंत्रण ठेवण्यापेक्षा गरजांचं नियमन जास्त महत्वाचं आहे.