बॉईज डोन्ट क्राय!

काल परवाच नदाल आणि फेडरर ह्यांच्यामध्ये श्रेष्ठ कोण? ह्या निरर्थक चर्चेचं गुर्‍हाळ चालू असताना अचानक, फेडरर एकदा पाच सेटची फायनल हरल्यावर ढसाढसा रडला होता, आणि ते कसं चूक होतं, अखिलाडू होतं ह्यावर चर्चा सुरू झाली. सर्वप्रथम मला हा मुद्दा बाद वाटला. कोर्टवर रडणं न रडणं हा चांगला किंवा वाईट खेळाडू किंवा चांगला किंवा वाईट माणूस असण्याचा क्रायटेरिया असू शकत नाही.

दुसरा मुद्दा हा की इतकी वर्षं कोर्टावर(टेनिसच्या) घालवल्यानंतर फेडररमध्ये एव्हढी खंबीरता आणि खिलाडूवृत्ती यायला हवी होती की त्यानं मोठ्या मनाने नदालला त्याच्या विजयाचा आनंद लुटू द्यायला हवा होता. २८ वर्षांच्या १३ ग्रँडस्लॅम जिंकलेल्या फेडररला २२ वर्षांचा ३-४ स्पर्धा जिंकलेला नदाल सांत्वन देत होता आणि पुन्हा, "विजयावर त्याचाही हक्क होताच ना!", इतकं प्रगल्भ विधानही करत होता.

ओके. आता मी काही बोलू ह्यावर? एखाद्याची मरमर मेहनत वाया गेल्यावर त्याने रडूही नये काय? त्याच्या रडण्याचा आणि त्याच्या प्रतिस्पर्ध्याच्या आनंद साजरा करण्याचा काय संबंध? तो न रडून काय मोठेपणा दाखवणार होता? तो २८ वर्षांचा होता, ही त्याची चूक होती का? मनाची खंबीरता आणि रडणं ह्यात काही थेट संबंध आहे का? एखादे क्षणी फुटतो बांध माणसाचा, त्यात लगेच इतक्या वर्षांचा अनुभव, खंबीरपणा ही लेबलं कशाला लावायची? नदाल हा खंबीर आहे आणि वयाच्या मानाने प्रगल्भही, म्हणून लगेच फेडररला दोष देऊन मोकळं व्हायचं? नदालने फेडररची सांत्वना केली, म्हणून लगेच फेडरर खुजा झाला? पाच सेट्सची मॅच तो ही खेळला होताच ना? शेवटच्या क्षणापर्यंत तो ही लढला होताच! हरला तो, त्याची १४ वी ग्रँडस्लॅम तीन महिने अजून दूर गेली! त्याला अपार दुःख झालं असेल. त्याचा स्वतःबद्दलचा विश्वासच उन्मळून पडला असेल. त्यानं रडूही नये? त्याचा स्वतःबद्दलचा विश्वास उन्मळून पडायचं नदाल फक्त एक कारण होता, लगेच, तो नदालबद्दल इन्सिक्युअर झालाय वगैरे ठरवून लोक मोकळे! त्यानंतर त्यानं आठपैकी फक्त दोन ग्रँडस्लॅम स्पर्धा जिंकल्या! फक्त दोन? बरं, मग लगेच, त्या दोन्ही मध्ये नदालशी तो खेळला नाही हे आर्ग्युमेंट. बरं.. फेडरर नदालबद्दल इन्सिक्युअर आहे, रडका आहे!(इथे मला 'सचिन संपला' स्टाईलचे लेख आठवतात) आय रेस्ट माय केस! बस फेडरर एकदा परत जिंकेस्तो! असो, विषयबदल होतोय.

हाच फेडरर वयाच्या २३ व्या वर्षी जेव्हा पहिल्यांदा ग्रँडस्लॅम जिंकला, तेव्हा कोर्टवर ढसाढसा रडला होता! त्याचं संवेदनशीलता म्हणून कौतुक झालं होतं. तोच फेडरर १३ ग्रँडस्लॅम जिंकला, मोठा झाला, म्हणून रडका ठरला. का तर पहिल्यांदा तो जिंकल्यावर रडला आणि नंतर हरल्यावर! तो माणूस आहे, हेच कुणाला मान्य नाही. त्याचेच चाहते त्याला अखिलाडू ठरवून मोकळे झाले! अशाच एका ठिकाणची चर्चा वाचताना, एका माणसानं, एक मुद्दा मांडला. तो म्हणाला, हेच जर स्टेफी ग्राफ कोर्टवर हरल्यावर रडली असती, तर कुणाला वाईट वाटलं असतं? इथे फेडरर, एक पुरुष रडला, म्हणून लगेच सगळ्यांनी त्याला अखिलाडू ठरवलं. मी विचारात पडलो.

खरंच, कदाचित असंही असू शकतं. नुसती भारतीय नाही, तर ही जागतिक मानसिकता आहे. 'बॉईज डोन्ट क्राय!' पुरुषांनी रडायचं नाही. मागे एकदा महेंद्रकाकांनी एक पोस्ट लिहिली होती सारख्याच विषयावर. पुरुषाची संवेदनशीलता कधी विचारातही घेतली जात नाही. त्यालाही मन असतं, तो ही माणूस असतो. इथे स्त्रियांना चूक-बरोबर ठरवत नाहीये मी. मी फक्त एक सामाजिक समजूत मांडतोय.

क्लासिक केस म्हणजे 'राम'. 'मर्यादा पुरुषोत्तम राम'! आधुनिक काळात सगळ्या स्त्रीवाद्यांनी आणि विचारवंतांनी रामाला धारेवर धरलं. त्यानं धोब्याच्या सांगण्यावरून सीतेला त्यागलं. त्याच्या मर्यादा पुरूषोत्तम असण्यावरच प्रश्न उठले. पण कुणालाच त्याच्या बाजूनं एकदा विचार करावासा वाटला नाही. एकतर कट्टर आंधळे भक्त नाहीतर टीकाकार! राम ह्या पात्राचा कुणीच विचार केला नाही.

एक असा राजा ज्याच्यावर हजारो अपेक्षा होत्या. त्याच्यावर जगातला सर्वांत अवघड निर्णय लादला गेला. पत्नी किंवा राज्य! त्यानं राजाची कर्तव्य पूर्ण करणं इष्ट मानलं. कारण तो राजा आधी होता आणि पती नंतर. त्यानं यःकश्चित धोब्याच्या बोलण्यावरून पत्नीला त्यागलं, कारण त्याचा तिच्यावर संशय होता म्हणून नव्हे, तर तो चुकीचा का असेना, राजधर्म होता म्हणून. सीतेच्या माथी कलंक लागला, पण राम काय सुखी झाला का त्यामुळे? तो चुकला होता, पण तेच त्याचं प्रारब्ध होतं. सीता गेल्यावर त्यानं हजारो विनंत्या धुडकावल्या. तो सीतेशिवाय एकटाच राहिला. त्यानं दुसरं लग्न केलं नाही. त्याला शक्य नव्हतं का? त्यानं देखील तिच्याबरोबरीनंच वनवास केला, फक्त तो महालात राहून! आधी सीता रावणाच्या ताब्यात राहिली आणि महत्प्रयासाने तिला सोडवल्यावरही तिला त्यागणं रामाच्या नशीबी आलं. त्याच्या मनाला झालेले क्लेष कुणाला दिसले नाहीत. तो सामान्य माणूस असता, तर त्याचा निर्णय कदाचित वेगळा असता, पण तो राजा होता. हा फरक कुणी लक्षात घेत नाही. एक त्याच्या राजा असण्याने त्याच्यातल्या माणसाची, संवेदनशील पुरुषाची झालेली कुचंबणा कुणाला दिसत नाही. त्यानं महालातल्या एकांतात घालवलेले अश्रू कुणाला दिसत नाहीत. तो 'मर्यादा पुरूषोत्तम' होता. परिपूर्ण, अचूक नव्हता!

असो. मी कुठून कुठे भरकटत आलो. पण विचार आले की लिहून टाकावेत आणि लिहून झालं, की उगाच चेक न करता पोस्टून टाकावं!