कहानी में ट्विस्ट!

आज संध्याकाळी ('संध्या काळी' नव्हे, सांजवेळ) घरी आलो, तेव्हा 'झी सिनेमा'वर ऑल टाईम हीट "यादों की बारात" लागला होता. मग तो बघता बघता ७०' ते ८०' च्या कालावधीतले बरेच सिनेमे आठवायला लागले. मग 'अचपळ मन माझे' त्यांच्या फॉर्म्युलाचा विचार करू लागले. मग(ही सगळी प्रस्तावना, मला सिनेमातलं बरंच कळतं हे सांगण्यासाठी चालली आहे, हे सुज्ञांस सांगणे न लगे(अगदी 'औषध नल गे{आता किती कंस आणि किती समजवा समजवी, पुन्हा सुज्ञांस सांगणे म्हटले तर इनफायनाईट लूप होणार} आणि न लगे मजला' [आता समजावू की नको, जाऊ द्या, सुज्ञांस..च्यायला पुन्हा इनफायनाईट लूप] सारखंच))(मायला संपले एकदाचे. किती अर्थबोध होतोय कुणास ठाऊक, अर्थात सुज्ञांस सांगणे न लगे (नाही हां, आता कंस संपलाय, इनफायनाईट लूप होणार नाही).
जाऊ द्या मूळ विषय राहिला बाजूला. पण विषयावरून आठवलं, परवा बाबा सांगत होते, कुठल्यातरी पौराणिक कथेत, एक राजा आपल्या मुलाला मारण्यासाठी (आता का ते विचारू नका, माहीत नाहिये मलापण, पण तो मुद्दा महत्वाचा नाही) त्याला एक पत्र लिहून देतो आणि सांगतो की त्या दुसर्‍या राज्याच्या राजाला जाऊन दे आणि तो जे देईल ते घेऊन ये. पत्रात लिहिलं, " विष यासी द्यावे।". (मायला, आता पत्रात कोणी असली काव्यात्मक वाक्य लिहितो का? ते काय प्रेमपत्रं होतं? पण जाऊ दे, कारण हा मुद्दा महत्वाचा आहे पुढे) मग तो मर्यादा पुरुषोत्तम आज्ञाधारक राजपुत्र निघाला मजल दरमजल करत. (हा शब्दप्रयोग मॅडेटरी आहे, नाहीतर इथे एक फाऊल धरला जाईल) पोचला पलीकडच्या राज्यात. थकलाभागला एका उद्यानात (अजून एक फाऊल वाचवला) आडवारला (धरा खुशाल फाऊल, च्यायला पोचलायस ना राज्यात, मग झोपा कसल्या काढतोस?) तर एका सुंदर ललनेने त्याला पाहिले. (मी वाटच पाहत होतो, केव्हा येते, केव्हा येते) बघताक्षणी प्रेमात पडली. (कशी काय, ते विचारू नका, ष्टोरी पुढे नको का जायला!) त्याच्या शेजारी बसून ती त्याला निरखू लागली. (कलियुगात रोल्स एक्स्चेन्ज झालेत नाही का?) तिची नजर पत्रावर गेली. (आता ह्या दीड शहाण्यानं इतकं महत्वाचं पत्र असं वेंधळ्यासारखं ठेवावं, पण तो नायक आहे, त्याला सगळं अलाऊड आहे, इथे च्यायला अप्रेझल लेटर कुणाला दिसू नये म्हणून आमचा जीवाचा आटापिटा आणि हा..) तिनं पत्र उघडलं आणि, काही नाही, वाचलं. मग बालाजीच्या सिरियल्ससारखा तिच्या चेहर्‍यावर दोनतीनदा क्लोजअप शॉट, म्युझिक सकट हवा तर.
कट टू, राजमहाल.(पोरगी वगैरे सगळं गायब. डायरेक्ट क्लायमॅक्स. आपले दिग्दर्शक उगाच हॉलीवूड हॉलीवूड करतात, खरं इन्स्पिरेशन इथे आहे) राजा पत्र वाचतो. मग एकदा त्याच्याकडे आणि एकदा पत्राकडे पाहतो. आणि उगाच काही मचमच न करता, आपल्या पोरीचं लग्न त्याच्याशी लावून देतो.
काय भौ, कळलं नाही ना. आता आपण टॅरॅंटिनो इष्टाईल (पुन्हा हॉलीवूड) कालमानामध्ये थोडे मागे जाऊ. ती पोरगी, जी उद्यानात होती, तीच राजपुत्री होती. तिनं   पत्र वाचलं आणि ... गेम केला. "विष यांसी द्यावे" चं "विषयासी द्यावे" असं केलं आणि मग काय? आयला मेन तर सांगायचंच राहिलं. त्या राजपुत्रीचं नाव "विषया" होतं. आता राजानं "विषयासी द्यावे" वाचल्यावर डायरेक्ट पत्रंच विषयाला का नाही दिलं? हा सामान्य प्रश्न माझ्या सामान्य बुद्धिला पडला होता, पण मग माझ्याच तैलबुद्धीनं उत्तरही दिलं, की पत्र ऍक्च्युअली मोठं होतं, मायना-बियना, मग हे माझं कार्टं-बिर्टं आणि शेवटी पंचलाईन असेल. पण दुसर्‍या राजाला, हे कार्टं-बिर्टं लाडाचं वाटलं असेल आणि पंचलाईन वाचून झाला मोकळा.
आईशप्पथ, 'विषया'वरून केव्हढं विषयांतर झालं. तर मी काय सांगत होतो. झी सिनेमा, यादों की बारात, सिनेमे, ७०' आणि ८०' चे सिनेमे आणि फॉर्म्युला(हा सिक्वेन्स आहे माझ्या मेंदूच्या आज्ञावलीचा). तर ह्या फॉर्म्युला सिनेमांमध्ये असले धमाल कन्सेप्ट असायचे की विचारू नका. मी ह्या कन्सेप्ट्सचा आणि त्यामुळे निर्माण होणार्‍या ट्विस्ट्स चा फॅन आहे.
हिरोचं अख्खं कुटुंब, सहसा दोन तीन भाऊ आणि किंवा एक बहीण (आता बहीण एकच का हा प्रश्न निरर्थक आहे), आई बाप आणि हिरो (ऑब्व्हियसली, ह्यावरून एक कोडं आठवलं लहानपणचं! चिंगूच्या आईला चार मुलं, इन, मीन आणि तीन, तर चौथ्याचं नाव काय?) सगळे जण कुठलं तरी गाणं गात असतात. (हेच गाणं गाऊन पुढे बिछडी हुइ फॅमिली भेटणार, लिहून घ्या) शक्यतो बाप किंवा आई पियानो वाजवत असतात आणि वाजवता वाजवता (आणि गाता गाताही) मुलांना शिकवतही असतात. (आता पियानोच का? तर माझे चार आणे असे की संगीतकारांची वाजवावाजवी रियलिस्टीक वाटायला सोपं जात असेल.) आणि अगदी ह्याच कौटुंबिक आनंदाच्या परमोच्च क्षणी व्हिलन हल्ला करतो. आई-बाप मरतात किंवा कोणीतरी एक मरतो आणि व्हिलनचा चेहरा किंवा काहीतरी स्पेशल खूण हिरो लहानपणीच बघून ठेवतो. आता हे असले व्हिलन नेहमी हिरोच्या सोईसाठी काहितरी खूण घेउनच फिरतो. हां, ती खूण किंवा व्हिलनचा चेहरा घरातला वफादार नोकर, किंवा व्हिलनबरोबरचाच एखादा कमजोर कडी-जो नंतर पश्चात्तापदग्ध वगैरे होतो- तोही बघून ठेवू शकतो. (खूण कोण बघणार, हे लेखकाच्या कल्पनाशक्तीवर किंवा निर्मात्याच्या बजेटवर अवलंबून असतं).
मग हिरो(लहानपणचा) पोळी वगैरे चोरताना पळतो आणि त्याच्यामागे पोलिस किंवा लोक लागतात.कॅमेरा हिरोच्या पायांवर असतो आणि पळतापळताच हाफ पॅंंटची फुल पॅंट होते. कधीकधी त्याला कोणी चांगला चोर बाबा भेटतो, किंवा हिरोने व्हिलनचा चेहरा बघितला नसेल तर त्याला व्हिलनच गॉडफादर म्हणून भेटतो.(ह्या सिच्युएशनमध्ये व्हिलनला एक पोरगी असते जी पुढे हिरॉईन होणार)  मग शिरस्त्याप्रमाणे हिरो चोर किंवा पाकीटमार किंवा तत्सम काहीतरी होतो. मग त्याचा त्या धंद्यात हात धरणारा कुणी नसतो. 'ग्यारह मुल्कों की पुलिस' वगैरे मागे लागते. पण त्याची सूडभावना अजूनही धगधगती असते. त्याने व्हिलनला पाहिलं असेल तर व्हिलनने एवढ्या वर्षांत गेटप बदललेला असतो. नसेल पाहिलं तर त्याची ती स्पेशल खूण आजही हिरोच्या स्वप्नांत येत असते. पण समहाऊ त्याला व्हिलन भेटत नाही. मग दोन-चार गाणीबिणी झाली की एकदम सगळी पात्र भेटायला लागतात. वफादार नोकर, व्हिलनचा पश्चात्तपदग्ध सहकारी वगैरे पब्लिकपण येतं, पण हाय रे दुर्दैवा आयडेंटीफिकेशनच्या आधीच (माझं पर्सनल फेव्हरेट "दोन पायांत वेगळ्या साईझचे बूट" हे आहे) व्हिलन(कारण त्याने हिरोला आधीच ओळखलेलं असतं) (किंवा त्याचा वफादार सहकारी ऐनवेळी) कोणालातरी उचलून आणतो.  व्हिलनची जागा पण धमाल असते, कळ दाबून उघडणारे दरवाजे, टाळ्या वाजवून चालू बंद होणारे लाईट वगैरे. मग काहीतरी डेडली छळाचे प्रकार होतात (हळूहळू भरणारं पाणी, दोन बाजूनी खिळे लावलेल्या हळूहळू सरकणार्‍या भिंती, किंवा दोन हिरोंची आपापसातली फाईट, पण माझं पर्सनल फेव्हरेट आहे, "बता तेरे दो बेटों में किसकी मौत पेहले देखना पसंद करोगे/करोगी तुम?" मग दोन्ही हिरो मा मुझे मर जाने दो वगैरे म्हणणार आणि व्हिलन गडगडाटी हसणार). मग कधी कधी एखादा हिरो व्हिलनचाच पोरगा वगैरे असतो. मग काय, एकतर हिरो काहीतरी झोलझाल करून बेड्या तोडतो किंवा त्याच्यावर एकतर्फी प्रेम करणारी व्हॅम्प (व्हिलनीण) त्याच्या बेड्या उघडून त्याच्या हातात बंदूक देते. मग ढिशॅं‌व ढिशॅंव, थोडी तोडफोड, युजुअली व्हिलनच्या अड्ड्यावर मारामारीच्यावेळी रिकामी पण शेवटी आग वगैरे लागली तर पेट्रोल किंवा तत्सम पदार्थ भरलेली पिंपं असतात. हिरोने लटकून दोघातिघांना लाथाडावं म्हणून एखादा दोरखंड वगैरे. आवडते ही फाईट आपल्याला, व्हिलनची किंवा त्याच्या माणसांची एकही गोळी हिरोला लागत नाही अगदी मशीनगनचीही, पण हिरो अभिमन्युसारखा आईच्या पोटातूनच नेमबाजी शिकून आलेला असतो.
शेवटी ती एकतर्फी प्रेमवाली व्हॅम्प (व्हिलनीण) किंवा हिरॉईन नसलेला एखादा हिरो हे बलिदान देतात आणि बराच वेळ गोळी चघळत कुणाच्यातरी मांडीत काहीतरी सेंटी मारतात. बाकी जनता एकदा डॉक्टरला बोलवायची हालचाल करते, मग मरणारा "मैं जानता हूं, ये मेरा आखरी समय हैं" म्हणाला, की पडत्या फळाची आज्ञा घेऊन मजा बघत उभी राहते. त्या मरणार्‍याचे डायलॉग संपले, की तो मान टाकतो. हा पोलिसांच्या येण्याचा क्यू असतो. मग पोलिस येतात. एखादा इन्स्पेक्टर " गिरफ्तार कर लो इन्हे" म्हणून व्हिलन्सकडे बोट दाखवतो. मग आपला थोडावेळपूर्वीपर्यंत 'बेस्ट इन डर्टी बिझनेस' असलेला हिरो स्वतःला 'कानूनच्या हवाले' करतो. हिरॉईन करारी चेहरा करते. अरे पण काहीतरी राहतंय. हां. पाठलाग राहिलाच. क्लायमॅक्स पूर्वी एक हॉलीवूड्ला लाजवेल असा पाठलाग असतो. व्हिलनच्या मागे हिरो असतो, जनरली व्हिलनच्या गाडीत हिरॉईन किंवा आई असते. मग पुढून व्हिलनची नवशिकी माणसं चिक्कार गोळ्या घालतात पण हिरोला एकही लागत नाही. पण ह्या पाठलागांची खरी स्पेशालिटी असते की ठराविक वाहनाचा ठराविक वाहनानेच पाठलाग होतो, नाहीतर फाऊल धरला जातो. उदाहरणार्थ, जीपच्या मागे घोड्याशिवाय काही असूच शकत नाही, किंवा साध्या कारमागे साधी कारच हवी, ट्रेनबिनचा पाठलाग असेल तर बाईकला पर्याय नाही.
हां तर आपण हिरॉईनच्या करारी मुद्रेकडे होतो. तेव्हा, आपला इन्स्पेक्टर हिरोला म्हणतो, "फिक्र मत करो, मैं अदालत से गुजारिश करूंगा की तुम्हे कमसे कम सजा हो।". मग अदालत हिरोने समाजकार्य केल्याबद्दल त्याला टोकन शिक्षा देते आणि मग डायरेक्ट दोन वर्षांनी सेंट्रल जेल असे लिहिलेल्या फिल्मसिटीतील सेटसमोर अख्खं कुटुंब उभं असतं आणि दरवाजा उघडल्यावर नुकताच शेव्ह करून आलेला हिरो खाली वाकून येतो. आणि जणू काही कोणी येणारच नाही असे गॄहित धरून आल्यासारखा कुटुंबाला बघून आश्चर्यचकित होतो. मग पुन्हा ते कौटुंबिक समूहगान वाजायला लागतं. मग काही ठराविक पाट्या येतात. "द एन्ड" हे अगदीच अनक्रियेटीव्ह लोक टाकतात. बाकी लोक, "फिर मिलेंगे", "धिस इज द बिगिनिंग" वगैरे टाकतात.
ह्यामध्ये अजून थोडी गुंतागुंत वाढवायला हिरोचा बाप तुरूंगात व्हिलनमुळे आणि हिरोला माहितच नाही, आई उगाच खोटंखोटं विधवेचं नाटक करते वगैरे पण टाकता येतं, पण ते पुन्हा लेखकाच्या कल्पनाशक्तीवर किंवा निर्मात्याच्या बजेटवर अवलंबून असतं.
बरं आता कुणी विचारेल की, हे सगळं लिहिण्यामागचा उद्देश काय? तर काही नाही. दोन घटका (आमची) करमणूक आणि आम्हाला सिनेमातलं किती कळतं हे दाखवायचा एक सफल(?) प्रयत्न.
बाय द वे, चिंगूच्या आईच्या चौथ्या मुलाचं नाव कळलं की नाही?