मराठी भाषा दिवस

आज २७ फेब्रुवारी अर्थात आपले कुसुमाग्रज अर्थात वि.वा. शिरवाडकरांचा जन्मदिवस आणि अर्थातच 'मराठी भाषा दिवस'. ह्या दिवसाच्या एकमेकांना शुभेच्छा देणं ठीकच, पण त्याहूनही जास्त अर्थ तेव्हा येईल, जेव्हा नुसतं ह्याच दिवशी नाही तर सगळ्याच दिवशी आपण 'आपल्या' मराठी भाषेचं जतन आणि संवर्धन कसं होईल हे पाहिलं पाहिजे. बरं, मागचं वाक्य बरंच जड आणि ज्याला इंग्रजीत 'क्लिशे' म्हणतात तसं झालं. पण मला बुवा पटतं. पुन्हा मुद्दामच आपली मातृभाषा मराठी म्हटलं नाही. कारण ज्यांची मातृभाषा मराठी नाही, असेही अनेकानेक लोक मराठीवर मनापासून प्रेम करतात आणि तिच्या जतन-संवर्धनासाठी प्रयत्न करतात. तर आज मराठीवर प्रेम करणार्‍या आणि तिला जीव लावणार्‍या सर्वांसाठीच एक महत्वाचा दिवस. मग त्यानिमित्त मी एक प्रयोग करतोय. मराठीत उत्तमोत्तम साहित्य आहे, ते अजूनही फार मोठ्या प्रमाणात जगापर्यंत पोचलं नाहीये. मराठीमध्ये अनेक उत्तम अनुवादक आहेत, जे जागतिक साहित्य मराठीत आणतच आहेत, पण अनेक असेही असतील जे मराठी साहित्य इंग्रजी किंवा इतर जागतिक भाषांमध्ये अनुवादित करतात. तेव्हा आज मी एक प्रतीकात्मक पाऊल म्हणून माझी एक आवडती वि.स.खांडेकरांची लघुकथा 'विजयस्तंभ' इंग्रजीत अनुवादित करतोय. कदाचित आधीही अनुवाद झाला असेल, कल्पना नाही. पण हे केवळ प्रतीकात्मक म्हणून करतोय. मी ना साहित्यातला फार मोठा जाणकार ना अनुवादातला आणि मराठी व वाघिणीचं दूध इंग्रजी ह्या दोन्ही भाषांबद्दल प्रेम, आदर आणि जिव्हाळा ह्यापलीकडे प्रावीण्य नाही, त्यामुळे चूकभूल माफ असावी.

आणि हो 'आपली' मराठी वृद्धिंगत व्हावी आणि ज्ञानभाषा होऊन जगाच्या कानाकोपर्‍यात पोचावी ही सदिच्छा!

अनुवादित कथा -

The Monument

The victorious King paraded into the city with his troops. “Come to me. I am a worshiper of Peace.”, was his message for every orphan, every widow and every cripple.
But no one seemed to believe him.
King was dismayed. He decided to build a huge monument in the city with the inscription of his message.
A huge monument was thus built. A saintly image of the Goddess of Peace was inscribed on it. The Goddess' eyes had motherly affection; its neck adorned with beautiful flowers; the lips had a bright smile; and the hands complete with urns of abundance.
The location was fixed at the centre of the city, so that it would be widely visible. The digging at the site soon started. But while digging, broken pieces of some old construction started to appear. The broken stones had strange shapes inscribed on them.
All the pieces were excavated and sent to a great researcher who lived in the far away mountains.
The King's new Peace Monument was established right in the centre of the city with much fanfare. Soon each and every passerby would stop at the monument; kneel in front of the Goddess and chant the inscribed words 'I am a worshiper of Peace' while walking away.
The King was overwhelmed with satisfaction.
One day, the King traveled to the far away mountains to find out whether the researcher made any sense of the excavated stones. On seeing the King, the researcher explained joyously, “Your highness, these stones aren't ordinary. They together form an image. The image's eyes have  motherly affection; its neck adorned with beautiful flowers; the lips have a bright smile; and the hands complete with urns of abundance. The words 'I am a worshiper of Peace' are inscribed at the bottom of that image. I humbly request you to organize all these stones and rebuild the sculpture and establish it as the City's Parent Deity. It is a very very ancient sculpture and the beauty of its inscriptions and art of design is astonishing.”
Before the researcher could finish, the King silently walked away with his head hung in shame.

मूळ कथा -

विजयस्तंभ

विजयी राजा सैन्यासह नगरात शिरला. अनाथ बालके, विधवा स्त्रिया, लुळेपांगळे पुरुष या सर्वाना तो सांगत सुटला, 'या, माझ्याजवळ या. मी शांतीचा उपासक आहे.'
पण कुणीही त्याच्या शब्दांवर विश्वास ठेवायला तयार होईना.
राजाला फार वाईट वाटले. नगरमध्ये एक मोठा स्तंभ उभारून त्यावर आपला संदेश कोरण्याचा त्याने निश्चय केला.
एक प्रचंड स्तंभ तयार झाला. एखाद्या योगिनीप्रमाणे दिसणारी शान्तिदेवतेची आकृती त्याचावर कोरण्यात आली. त्या देवतेच्या डोळ्यांत आईचे वात्सल्य होते; गळ्यात फुलांच्या माळा होत्या; ओठांवर उषेचे स्मित होते; हातां मेघांचे कुंभ होते.
तो स्तंभ सर्वांना दिसावा म्हणून नगरच्या मध्यभागी उभा करण्याचे ठरले. त्याच्याकरिता एक जागा खणण्यात येऊ लागली. ती खणता खणता अनेक फुटकेतुटके दगड सापडू लागले. त्या दगडांवर चित्रविचित्र आकृती कोरलेल्या होत्या. त्या आकृतीचा अर्थ कुणालाच कळेना!
सारे दगड बाहेर काढून दूर दूर एका पर्वतावर राहणाऱ्या श्रेष्ठ संशोधकाकडे पाठवण्यात आले.
राजाने तयार कराविलेला स्तंभ नगरच्या मध्याभाघी मोठ्या थाटामाटात उभारण्यात आला. प्रत्येक नागरिक जाता येत त्या स्तंभापाशी थांबे, शान्तिदेवतेला वंदन करी आणि 'मी शांतीचा उपासक आहे.' हे त्याच्यावर कोरलेले शब्द उच्चारीत पुढे चालू लागे.
राजा कृतकृत्य झाला.
संशोधकाला त्या दगडावरील आकृत्यांचा अर्थ लागला की नाही हे पाहण्याकरिता एके दिवशी राजा त्या दूरच्या पर्वतावर गेला. संशोधक आनंदाने नाचत त्याला म्हणाला,
'महाराज, हे दगड साधे नाहीत. त्या सर्वांवर मिळून एक आकृती कोरलेली आहे. आकृतीच्या डोळ्यांत आईचे वात्सल्य आहे; गळ्यात फुलांच्या माळा आहे; ओठांवर उषेचे स्मित आहे; हातां मेघांचे कुंभ आहेत. 'मी शांतीचा उपासक आहे' असे शब्द त्या आकृतीखाली कोरले आहेत. हे सारे दगड जुळवून ती मूर्ती आपण तयार करावी आणि नगरदेवता म्हणून तिची स्थापना करावी अशी माझी आपल्याला प्रार्थना आहे. फार फार प्राचीन शिल्प आहे हे! या शिल्पातली कला सुद्धा किती सुंदर आहे!'
राजा काहीच न बोलता खाली मान घालून का निघून गेला हे त्या संशोधकाला कळेना!

लेखक - वि.स.खांडेकर.