समान शत्रू

काल मित्रांसोबत कॉफी घेताना नेहमीप्रमाणेच 'चिंता करितो विश्वाची' चाललं होतं. विषय होता 'इजिप्त'. मी म्हटलं, 'वेस्टर्न मीडिया सध्या लोकशाहीवादी अन मुस्लिम ब्रदरहूड ह्या दोन विरोधी पक्षांमध्ये कसे मतभेद आहेत हे दाखवण्यात गुंग आहे. अन खरंच गंमत होणार आहे सगळी. कारण मुस्लिम ब्रदरहूड हा कट्टरवादी पक्ष आहे अन बाकी लोकशाहीवादी आहेत. पण दोघेही होस्नी मुबारकच्या मात्र विरूद्ध आहेत.'
तेव्हा एका मित्रानं एका सामाजिक प्रयोगाबद्दल सांगितलं, ज्यामध्ये दोन युवकांचे गट बनवण्यात आले अन त्यांना एका कॅम्पवर ठेवण्यात आलं. अन काही कारणांचं निमित्त करून त्यांच्यामध्ये वैमनस्य निर्माण करण्यात आलं. मग त्यांचं आपापसातलं वैमनस्य मिटवायचे प्रयत्न सुरू केले गेले. पण वैमनस्य मिटेना. मग त्यांच्या धर्मांचे धर्मगुरूही बोलावले गेले. धर्मगुरूंचं सांगणं त्यांनी शांतपणे ऐकून घेतलं अन त्यानंतर त्यांनी आदरपूर्वक वैमनस्य संपवायला नकार दिला. निर्वाणीचा उपाय म्हणून एकमेकांना पाण्यात पाहणार्‍या ह्या गटांच्या कॅम्पचं पाणीच तोडून टाकण्यात आलं. दोनेक दिवस उलटल्यानंतर पाण्याची समस्या गंभीर बनली. अन मग थोडा शोध घेता दोन्ही गटांच्या लक्षात आलं की पाण्याचा मुख्य पाईपच कापण्या आलाय अन आता तो पाईप दुरूस्त करण्यासाठी सगळ्यांना एकत्र काम करावं लागेल. मग त्या दोन्ही गटांनी मिळून एकत्र तो पाईप दुरूस्त केला अन कॅम्पवरचं संकट टळलं. पण इतक्या उपायांनीही शक्य न झालेलं काम म्हणजे दोन्ही गटांचं मनोमिलन पाणीटंचाईनं घडवलं. अर्थात नंतर त्यांच्यात पुन्हा भांडणं झाली का वगैरे तपशील मला ठाऊक नाहीत. पण तात्पर्य हे की, समान शत्रू नेहमीच दोन किंवा अधिक गटांना एकत्र आणतो.
मी कॉलेजात असताना डब्ल्यू डब्ल्यू एफच्या कुस्त्या पाहायचो (अजूनही वेळ मिळेल तेव्हा पाहतो). त्यात जेव्हा ट्रिपल थ्रेट किंवा फोर-वे अर्थात निघांचा किंवा चौघांचा सामना असायचा, तेव्हा सर्वांत ताकदवान एकासमोर बाकीचे सगळे एक व्हायचे अन सर्वप्रथम सगळ्यांत ताकदवान प्रतिस्पर्ध्याला बाहेर काढण्याचा कार्यक्रम व्हायचा. मग ते आपापसात लढून पुढचा निर्णय घ्यायचे. तसंच काहीसं इजिप्तमध्ये चालू आहे. होस्नी मुबारकच्या ३० वर्षांच्या एकछत्री सत्तेला विरोध करण्यासाठी सगळेच अतृप्त गट उभे राहिलेत. मग समान शत्रू मुबारकला प्रथम हटवण्यासाठी ते सगळे आपापसांतले मतभेद भांडणंदेखील बाजूला ठेवून एकत्र लढत आहेत.
त्यावरनं पुढे थोडी विवादास्पद चर्चा झाली. ती म्हणजे भारतासारखा प्रचंड विरोधाभासी देश फक्त दहशतवाद, पाकिस्तान ह्यांसारख्या समान शत्रूंमुळे अजूनही एकत्र उभा आहे. ज्या दिवशी ही कारणं संपतील, त्यादिवशी आपले तुकडे पडणं निश्चित आहे. मला स्वतःला हे विधान फारसं पटलं नाही, पण एक क्षण अंगावर काटा आला. म्हणजे, ज्या गोष्टीसाठी पाकिस्तानातल्या अनेक शक्ति अक्षरशः आकाशपाताळ एक करताहेत, ते फक्त त्यांना स्वतःला संपवून मिळू शकतं? पण मग आपले लोक निरक्षरता, गरीबी, बेरोजगारी, अंधश्रद्धा असल्या समान शत्रूंविरूद्ध का एक होऊन लढू इच्छित नाहीत? असा एक काव्यात्म विचारही माझ्या मनात आला. पण पुढच्या क्षणी ते कोडंसुद्धा सुटलं, कारण जर ह्या समान शत्रूंविरूद्ध आपण लढलो, तर आपण एक होऊ अन आपल्यातल्या दुहीचा फायदा घेणारी माणसं आयुष्यातून उठतील. त्यामुळे सध्या ते सगळे (वाचा राजकारणी) आपापसातले मतभेद विसरून फक्त त्यांचा समान शत्रू म्हणजे सामान्यांमधली जागृती, एकी ह्याविरूद्ध लढताहेत अन लोकांसमोर अस्तित्वात नसलेला शत्रू उभा करून आपला कार्यभाग साधताहेत. सध्यातरी ते त्यात यशस्वी होतानाच दिसताहेत. महाराष्ट्रात ह्याचं जिवंत उदाहरण पुतळे, समाध्या अन चित्रांवरून निर्माण होणार्‍या दंगलसदृश स्थितीच्या रूपात समोरच आहे.